دایرة المعارف فلسفه بورژوائی واپسین (379)

پروفسور دکتر هورست هولتسر

فصل هشتم

علوم اجتماعی / جامعه شناسی

برگردان شین میم شین

فصل هشتم

بخش پنجم

ایده ئولوژیزه کردن کاپیتالیسم

ماکس وبر

پیشکش

 به

 عبدالحسین نوشین 

(1285 ـ 1350)

70

·        با توجه به چنین استدلالاتی می توان ماکس وبر را به مثابه نماینده ی اسلوب «راسیونالیستی» محسوب داشت.

·        اسلوبی که در عین حال، شیوه عمل فهمنده است.  

·        ماکس وبر بنا بر تعریفش از معنا، «فهمیدن» را به شرح زیر توصیف می کند:

الف

·        به مثابه درک «اشارتی» موارد منفرد هر چیز رئال (واقعی)    

ب

·        به مثابه درک میانگین و تقریبی  «اشارتی» هر چیز  

ت

·        به مثابه درک «اشارتی» معنا و یا پیوند معنوی نوع محض (نوع ایدئال) هر پدیده مکرر قابل تعریف علمی (بنا بر نوع ایدئال)

·        (همانجا، ص 7.

·        ماکس وبر، «جامعه شناسی. تحلیل های تاریخی ـ جهانی. سیاست»، ص 97)     

71

·        اکنون عمل «فهمیدن» می تواند به اشارتی بر معنای عملی منجر شود که مورد بررسی قرار گرفته است.    

·        (آبل، «عملی به نام فهمیدن»، در البرت، «تئوری و واقعیت»، 1965، ص 177

·        هابرمس، «راجع به منطق علوم اجتماعی» در گادامر و کون، «حواشی نگری فلسفی»، دفتر شماره 5، 1967، ص 61)

72

·        اما اگر این اشارت از عالی ترین درجه وضوح هم برخوردار باشد، نباید «آن را به دلیل خصلت وضوحش معتبر دانست»

·        حتی اگر این اشارت اعتبار علی (علت و معلولی) داشته باشد.»

·        (ماکس وبر، « مفاهیم اصلی جامعه شناسی» ص 7)    

73

·        ماکس وبر برای اثبات «فهمیدن»، هم به مثابه روش اشارتی ـ  معنوی و هم به مثابه روش علی، مقوله «پیوند معنوی» را به مثابه «انگیزه» (موتیو) نیز به دو طرز زیر تفسیر می کند:

·        «انگیزه» یعنی پیوند معنوی ئی که به نظر عمل کننده و یا ناظر بر عمل به مثابه «دلیل» معنامند رفتاری جلوه گر می شود.

الف

·        «انطباق معنوی» باید رفتاری تلقی شود که بطور پیوندمند صورت می گیرد.

·        پیوندمند تا درجه ای که بتوان گفت روابط اجزای آن، با توجه به عادات فکری و حسی ما به مثابه پیوند معنوی نمونه وار «صحیح» مورد تأیید ما قرار گیرد.    

ب

·        «انطباق علی» اما بر عکس، بدان معنی است که توالی روندها تا درجه ای باشد که بنا بر قواعد دانش تجربی، امکان آن وجود داشته باشد که آن همیشه به همان سان صورت گیرد.

74

·        توضیح علی بدان معنی است که به دنبال روند قابل تخمین معینی، روند معین دیگری صورت گیرد و یا هر دو همزمان صورت گیرند.

·        (همانجا، ص 8)   

75

·        نیت جامعه شناسی ماکس وبر عبارت است از اتصال انطباق معنوی با انطباق علی برای نیل به حکمی که خصلت فهمنده و توضیحگر دارد.

·        (همانجا، ص 9)   

76

·        اگر متد و یا اسلوب فهمنده با هر دو نکته فوق الذکر منطبق باشد، یعنی هم اشارت معنوی را و هم توضیح علی عمل را همزمان به انجام رساند، جامعه شناسی در آن صورت بنظر ماکس وبر، رشته ای با خودویژگی خاص خویش خواهد بود.

·        «ما به مدد ساخت های اجتماعی می توانیم از حد تشخیص صرف پیوندهای فونکسیونال و قواعد و قوانین پا فراتر نهیم و از عهده انجام کاری برآییم که علوم طبیعی هرگز نمی توانند از عهده انجامش بر آیند.

·        یعنی از عهده فهمیدن رفتار تک تک افراد دخیل در عمل برآییم.

77

·        این توان توضیح اشارتی فراتر رونده از توضیح مشاهده ای،  بی شک به واسطه نتایج حاصله به برکت خصلت فرضیه ای و فراگمنتاریستی است.

·        این اما ضمنا خودویژگی معرفتی جامعه شناسی است.

·        (همانجا، ص 111)   

ادامه دارد.