رابطه علت و معلولی (رابطه علی، علیت) (1)

پروفسور دکتر گونتر کروبر

برگردان شین میم شین

  

·        تنها با کاربست مقوله علیت بر روندهای اجتماعی است که تشکیل علم عام جامعه امکان پذیر می گردد.

1

·        علیت (رابطه علی و یا علت و معلولی)  فرم پیوند مبتنی بر تأثیرگذاری میان اشیاء، روندها و سیستم های واقعیت عینی است، که در آن پدیده ای علت نامیده می شود، که تحت شرایط معینی ـ بالضروره ـ موجب پیدایش پدیده ای دیگر یعنی معلول می گردد.

2

·        از این رو مفاهیمی از قبیل «علیت»، «رابطه علت و معلولی»، «رابطه علی»  و غیره می توانند به عنوان واژه های مترادف مورد استفاده قرار گیرند.

3

·        به قول لنین، برسمیت شناختن اصل علیت و امکان انعکاس پیوندهای عینی و واقعی مبتنی بر اصل علیت در ضمیر انسانی مشخصه ماهوی هر فلسفه ماتریالیستی است.

4

·        از این رو مسئله علیت برای تشخیص سمتگیری فلسفی این و یا آن «ایسم» جدید اهمیت ویژه ای کسب می کند.

·        (لنین، «مجموعه آثار»، جلد 14، ص 149)

5

·        مفهوم و اصل علیت به سبب رابطه تنگاتنگش با مسئله اساسی فلسفه حاوی اهمیت جهان بینانه مهمی است و لذا تاریخ توسعه نظریه علیت در فلسفه و علوم منفرد، تاریخ مبارزه میان جریانات اصلی فلسفی یعنی ماتریالیسم و ایدئالیسم (بویژه ایدئالیسم ذهنی) بوده است.

·        مراجعه کنید به مسئله اساسی فلسفه، ماتریالیسم، ایدئالیسم در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

6

·        رویاروئی میان درک متافیزیکی و درک دیالک تیکی از علیت نیز رویاروئی آسانی نبوده است.

7

·        به نظر ماتریالیست های یونان باستان همه حوادث جهان بوسیله ضرورت فراگیر عینی تعیین می شود.

·        آنها بر آن بوده اند که هستی از یک و یا چند اصل (جوهر) مادی پدید آمده اند.

·        ولی آنها درک روشنی از اصل علیت نداشته اند.

8

 دموکریت (460 ـ 371 ق. م.)

فیلسوف ماتریالیست یونان باستان

از فلاسفه پیشاسقراطی

شاگرد لویکیپ و بزرگترین فیلسوف طبیعتفلسفه

نماینده ماتریالیسم اتمیستی

او کل طبیعت را متشکل از ذرات تقسیم ناپذیر (اتم) می دانست.

شعار اصلی او:

چیزها فقط به ظاهر رنگ دارند، فقط به ظاهر شیرین و یا تلخ اند.

در واقع فقط اتم ها در فضای خالی وجود دارند و لاغیر!

·        شاید بتوان نظریه دموکریت را درک روشنی از اصل علیت تصور کرد که بنا بر آن، همه چیز از یک علت ضرور (جبری)  نشئت می گیرند.

9

 لوکرتس (97 ـ 55 ق. م.)

شاعر و فیلسوف رومی

از نمایندگان اتومیسم

او با ارائه 28 دلیل به اثبات فناپذیری روح می پرداخت.

خدایان را قادر به مداخله در امور بشری نمی دانست.

فساد اشراف، جنگ و فجایع ناشی از آن را نقد و محکوم می کرد.

·        اپیکور و لوکرتس به پیروی از دموکریت نظریه ماتریالیستی علیت را در این زمینه پر بارتر ساخته اند:

الف

·        از هیچ نمی تواند چیزی بوجود آید.

ب

·        هر علتی بالضروره (بطور جبری)  معلولی پدید می آورد 

ت

·        همه چیز منشأ مادی دارد، نه الهی.     

10

·        تصور مبتنی بر اتمیسم دموکریت در باره ضرورت (جبر)  بی چون و چرا، ضرورتی که هیچ تصادفی را توان قطع حتی موقتی تأثیرگذاری آن نیست، حاکی از یک درک متافیزیکی از علیت بود،  درکی که قادر به درک رابطه میان اقطاب دیالک تیکی زیر نیست:

الف

·        رابطه میان علت و معلول

ب

·        رابطه میان علت و شرط

ت

·        رابطه میان ضرورت و تصادف  

11

·        اما نظریه اپیکور مبنی بر این که اتم ها در سقوط مستقیم خود می توانند بطور تصادفی از مسیر خود منحرف شوند، به معنی اولین گام در راه غلبه بر درک متافیزیکی علیت بوده است.

ادامه دارد.