سیری در جهان بینی شهریار (3)

سید محمد حسین بهجت تبریزی

(۱۲۸۵ - ۱۳۶۷)

تحلیلی از شین میم شین

علی ای همای رحمت، تو چه آیتی خدا را

که به ماسوا فکندی، همه سایه هما را

·        معنی تحت اللفظی:

·        علی، ای همای رحمت (عفو، بخشایش، مهر)، تو چه نشانه ای از خدا هستی، که سایه سعادت را بر سر هر آنچه که جز خدا ست، افکنده ای.

·        شهریار در این بیت آغازین غزل، علی را همای رحمت محسوب می دارد.

·        هما به چه معنی است؟  

1

 هما

پرنده ای در اساطیر ایرانی است

سایه‌ هما بر سر هر کس بیافتد

به سعادت و کامرانی خواهد رسید

هما

 به همین دلیل به مرغ سعادت معروف شده ‌است

هما

در افسانه‌ های ایران

مثل ققنوس در اساطیر مصر و یونان

 صاحب کرامت است.

هما

در ادبیات ایران نماد سعادت است

برعکس جغد است که نماد فلاکت است.

هما

 به عنوان پرنده‌ ای استخوان خوار و بی ‌آزار تلقی می شود:

همای بر همه مرغان از آن، شرف دارد

که استخوان خورد و جانور نیازارد.

(سعدی)

در خرابه‌ های تخت جمشید

ـ  پایتخت هخامنشیان ـ

 دو مجسمه سنگی از هما پیدا شده ‌است.

 این نشان می‌دهد که

هما

در ایران باستان نیز سمبل سعادت بوده ‌است.

2

علی ای همای رحمت، تو چه آیتی خدا را

·        شهریار با استفاده از مفهوم «همای رحمت»، با یک تیر دو نشان می زند:

·        او علی را در آن واحد، هم سمبل سعادت محسوب می دارد و هم سمبل رحمت.

3

که به ماسوا فکندی، همه سایه هما را

ماسوی ‌الله

جزخدا

 آنچه‌ سوای ‌ذات باری ‌تعالی ‌باشد.

·        شهریار ضمنا اعلام می دارد که علی به ماسوی الله، مثلا همه افراد بشری، یعنی کل بشریت، سایه سعادت افکنده است.

·        شهریار یا از کمترین سواد تاریخی بی بهره بوده و یا به هنگام سرایش این غزل، در نشئه افیون و بیهوشی و بی خبری بوده است:

الف

·        این انگار همان علی نیست که در یک شب، هزار نفر از همین بشریت را گردن می زند.

ب

·        این انگار همان حیدر کرار نیست که در همه رهزنی های پیامبر اسلام به قتل و غارت همنوعان خویش و برده کردن زنان و جوانان و پیران و کودکان آنها مبادرت می ورزد.

ت

·        این علی انگار همان شیر خدا نیست که در همه غزوات پیامبر اسلام نقش تعیین کننده به عهده داشته و دهها هزار نفر از انسان ها را به قتل رسانده، دار و ندار مادی و انسانی شان را چپاول کرده و کودکان و زنان و جوانان شان را در بازارهای برده فروشی به فروش رسانده و بعد از دهشت جنایات خود با چاه های کر و کور و لال درد دل کرده است.

4

علی ای همای رحمت، تو چه آیتی خدا را

که به ماسوا فکندی، همه سایه هما را

·        چگونه می توان ذره ای مغز در کله داشت و چنین کسی را همای رحمت قلمداد کرد؟

·        چگونه می توان بی مهابا گفت که قاتل هزاران نفر، بر سر بشریت سایه سعادت افکنده است؟

·        علی می تواند به همه چیز شبیه باشد، به غیر از هما.

·        هما سمبل اساطیری سعادت است.

·        هوشنگ ابتهاج (سایه) ـ دوست شهریار ـ  این حقیقت امر را از صراحت می گذراند:

5

سایه

همیشه بر سر او سایبان دولت باد

که سایه از سر ما

ـ چون هما ـ

دریغ نکرد.

·        معنی تحت اللفظی:

·        من برای او سایبان سعادت آرزو می کنم.

·        برای اینکه او ـ بسان هما ـ سایه اش را از سر ما دریغ نکرده است.

·        این بدان معنی است که هما استثناء قائل نمی شود و سایه اش را به همه انسان ها ارزانی می دارد.

·        هما که هزار نفر را در یک شب گردن نمی زند تا زنان و کودکان شان بی سرپرست بمانند و تن به یوغ بردگی این و آن دهند؟

6

دل اگر خداشناسی، همه در رخ علی بین

به علی شناختم من، به خدا قسم، خدا را

·        معنی تحت اللفظی:

·        ای دل، اگر خداشناس هستی، فقط به جمال علی بنگر.

·        سوگند به خدا، که من با توجه به علی، خدا را شناخته ام.

·        اگر کسی یک مثقال ناقابل مغز در کله داشته باشد، از شهریار می پرسد:

·        کسی که خداشناس است، دیگر چه نیازی به شناخت خدا دارد؟

·        هر کودکی با شنیدن چنین جمله ای از خنده روده بر خواهد شد.

·        این بدان می ماند که کسی به مادر مثلا حسن بگوید:

·        اگر می خواهی حسن را بشناسی، به جمال حسین نگاه کن.

·        چون من حسن را با توجه به جمال حسین شناخته ام.

·        مادر حسن حتما به حریف خواهند گفت:

·        آدم حسابی من خودم او را زاییده ام و بزرگ کرده ام و به وجب به وجب وجودش آگاهم.

·        چه نیازی به دیدن جمال حسین دارم؟

7

دل اگر خداشناسی، همه در رخ علی بین

به علی شناختم من، به خدا قسم، خدا را

·        اینکه شاعر معتادی در عالم هپروت،  پرت و پلا بسراید، امری عادی است.

·        آنچه غیر عادی است، این است که از 70 میلیون سکنه یک سرزمین، یکی یافت نشود که به همین ایراد منطقی ساده اشاره کند.

·        درد این است که ما در دهه دوم قرن 21 بسر می بریم.

·        نه در اعماق قرون وسطی فئودالی.

8

به خدا که در دو عالم اثر از فنا نماند

چو علی گرفته باشد، سر چشمه بقا را

·        معنی تحت اللفظی:

·        سوگند به خدا، اگر علی در دنیا و عقبا، سر چشمه بقا را بگیرد، اثری از فنا نخواهد ماند.

·        منظور از مفهوم «گرفتن سر چشمه» چیست؟

·        منظور شهریار از مفهوم «سرچشمه بقا» چیست؟

9

به خدا که در دو عالم اثر از فنا نماند

چو علی گرفته باشد، سر چشمه بقا را

·        شاید منظور شهریار این باشد که اگر علی در دنیا و آخرت،  ساقی آب بقا باشد، از فنا اثری نخواهد ماند.

·        یعنی به هر از ره رسیده ای، آب بقا خواهد داد و او نامیرا خواهد گشت.

·        خوب باشد.

·        بر منکرش نفرین.

·        فقط یک سؤال ناقابل از شهریار هشیاران:

·        چرا و به چه دلیل به این نتیجه عجیب و غریب رسیده ای؟

·        این بیت شهریار اما به چه معنی است؟

10

·        این بدان معنی است که تریاد لایزال پیدایش ـ رشد ـ زوال، کشک است.

·        اگر علی بخواهد، قوانین و قانونمندی های عینی هستی طبیعی، اعتبار خود را از دست می دهند.

·        بدین طریق و ترفند، فاتحه ای بلند بالا بر مرگ و میر نباتات و جانوران و انسان ها خوانده می شود.

·        ازاین به بعد همه چیز فقط رشد می کند.

·        نه درختی خشک می شود و «فنا» می پذیرد، نه حشره و حیوان و انسانی بیمار و فرسوده و فرتوت می شود و می میرد.

·        فقط کافی است که سطلی آب یخ از سطل ننه ات طلب ها بگیری، بر سر خود بریزی و از عالم نشئه بیرون آئی و جهنمی را تصور کنی که فاقد دیالک تیک حیات و ممات است.

ادامه دارد.