سیری در پژوهشی از احسان طبری راجع به خیام و حافظ (۱۳)

سرچشمه:
صفحه فیس بوک
نصرالله آقاجاری
ویرایش و تحلیل از یدالله سلطان پور
 
احسان طبری
برای نشان دادن آزاد انديشی خيّام و حافظ و بی باوری آنان به تلقينات مذاهب، يک‌ رشته از مسائل مطروحه در اشعار اين دو متفکّر يعنی مسئلۀ انکار جاودانی بودن روح، رستاخيز، بهشت و دوزخ را به عنوان مثال بر می‌گزينيم.

معنی تحت اللفظی:
برای اثبات آزاد اندیشی خیام و حافظ و بی ایمانی آندو به تلقینات مذهبی یعنی انکار ابدیت روح، روز قیامت، بهشت و جهنم به ابیاتی از خیام و حافظ اشاره می کنیم.

۱
طبری نظرش را راجع به 
آزاد اندیشی خیام و حافظ و بی باوری آندو به تلقینات مذهبی 
 پیشاپیش تشکیل می دهد و بدتر از آن، همان پیشداوری خود را به خواننده القا می کند، یعنی خواننده را پیشاپیش خام و  نرم می کند، بعد به ارائه فاکت و سند و مدرک دست چین شده دست می زند و به خیال خودش، اقامه «دلیل» می کند و پیشداوری اش را به اثبات می رساند.

۲
یکی از روش های اسلوبی (تحلیلی، نظرسازی) اصلی حزب توده هم 

همین بوده است که به فاجعه انجامیده است:

الف
گروهی در رهبری حزب توده که همه چیز داشته اند به غیر از توان تفکر مفهومی و تحلیلی ـ عینی بدون تحلیل حداقل عینی اعمال و آثار و افکار روحانیت به این پیشداوری می رسند که دار و دسته خمینی انقلابی اند.

ب
بعد همین پیشداروی را اندک اندک به ترفندی به خورد اعضای حزب می دهند که آنها هم همه چیز داشته اند به غیر از خرد و خود اندیشی.

ت
در نتیجه تصمیم «کلکتیو» (از در عقب) گرفته می شود که باید از ارتجاع فوندامنتالیستی ـ فئودالی ـ روحانی حمایت به عمل آید.

پ

فرانسیسکو خوزه گویا ‏(۱۷۴۶ - ۱۸۲۸)
نقّاش و چاپگر اسپانیایی 

بدین طریق 

خودفریبی دست در دست  با عوامفریبی 

 به راه می افتد 

و «هیولا» با های و هوی گوشخراش تولد می یابد.

گویا، پیشاپیش گفته است:
«خواب خرد به تولد هیولا می انجامد.»

ث

رهبری حزب توده به مسلخ کشیده می شود 

و حزب توده بطرز بی برگشتی لت و پار می شود، 

ولی نه طبری دوزاری کج و کوله اش می افتد و نه کیانوری و آن و این.

احسان طبری
برای نشان دادن آزاد انديشی خيّام و حافظ و بی باوری آنان به تلقينات مذاهب،

 يک‌ رشته از مسائل مطروحه در اشعار اين دو متفکّر

 يعنی 

مسئلۀ انکار جاودانی بودن روح، رستاخيز، بهشت و دوزخ 

را به عنوان مثال بر می‌گزينيم.

الف
طبری خیام و حافظ را آزاد اندیش محسوب می دارد و برای اثبات آزاد اندیشی آندو دنبال فاکت و مدرک می گردد تا نشان خواننده دهد.

ب
طبری ضمنا بر آن است که خیام و حافظ به تلقینات مذهبی زیر ایمان نداشته اند.

۱
به جزم (دگم) جاودانی بودن روح

۲
به جزم (دگم)  رستاخيز

۳
به جزم (دگم) بهشت و دوزخ

باید بعدا به دلایل طبری گوش بسپاریم.

احسان طبری
اين مسائل از آن‌ جهت مهمّ است که خيّام و حافظ با ترديد در آنها، 

در واقع يکی از اصول مهّمۀ دين ( اصل معاد ) را مورد ترديد قرار می‌ دادند 

و در واقع نتيجه می‌ گرفته‌ اند که مواعيد مذاهب در بارۀ زندگی فردا واهی است

 و بايد قدر زندگی اين جهانی را دانست  و از فضائل و لذّات آن برخوردار شد 

و به دام زهد و ورع و رياضت و احتماء و احتراز از امور دنيوی نيفتاد 

و فريب ريا و سالوس کاهنان جهالت پرست را نخورد.

 طبری

میان بی باوری به جزم های سگانه و  تئوری خوشباشی 

رابطه علت و معلولی برقرار می کند:

 
بنظر طبری دلیل پیروی خیام و حافظ از کیش لذت، بی ایمانی به این سه جزم مذهبی بوده است.
اگر خیام و حافظ منکر جزم های فوق الذکر نبودند، بنظر طبری
 به کیش لذت گرایشی پیدا نمی کردند.

وقتی کسی بدون تحلیل شرایط و تجارب عینی زندگی نظرسازی کند، به درجه ای بمراتب نازلتر از نمایندگان امپیریسم (تجربه گرایی) می افتد.

مراجعه کنید به تجربه گرایی (امپیریسم) در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

ادامه دارد.