مقوله «صوفی» در آثار خواجه شیراز (49)

تحلیلی از شین میم شین

قدم باید اندر طریقت، نه دم

که اصلی ندارد، دم بی قدم

طریقت به روش اهل صفا و سلوک اطلاق می شود

تصوف و عرفان

·        معنی تحت اللفظی:

·        در طریقت تعیین کننده عمل است و نه حرف.

·        برای اینکه حرف بی عمل فاقد اصالت است.

1

قدم باید اندر طریقت، نه دم

که اصلی ندارد، دم بی قدم

·        اگر شیخ شیراز فط همین یک بیت را سروده بود، می شد بر پایه آن بر درک دیالک تیکی ژرف او ایمان آورد.

·        بهتر از این و دقیقتر از این نمی توان تفکر دیالک تیکی را نمایندگی کرد.

·        ما فقط دو اثر روی هم رفته 200 صفحه ای شیخ شیراز را مطالعه کرده ایم و در این دو اثر نسبتا مختصر و موجز همه مکاتب فلسفی موجود در فرهنگ بشری را کم و بیش یافته ایم.

·        حیرتی سرشته به ستایش نتیجه این کشف بوده است.  

·        هنوز کسی نمی داند که در خاک شیراز چه گنجی خفته است.

·        گنج غول آسای فکر وفرهنگ.

2

قدم باید اندر طریقت، نه دم

که اصلی ندارد، دم بی قدم

·        شیخ شیراز در این بیت، دیالک تیک پراتیک و تئوری را به شکل دیالک تیک قدم و دم بسط و تعمیم می دهد و نقش تعیین کننده را به درستی، از آن پراتیک (قدم) می داند.

·        قدم و دم دو قطب لاینفک دیالک تیک واحدی اند، دو قطب تضادمند و وحدتمند همزمان اند.

3

·        شیخ شیراز مثل همیشه برای تأکید بر نقش تعیین کننده پراتیک (قدم، عمل، تجربه، آزمون، ازمایش) به تحقیر تئوری (دم، نظر، اندیشه، عبادت، ورد و دعا، تسبیح و سجاده و نماز) می پردازد.

·        بنظر شیخ شیراز عبادت محض بدون عمل جامعه دگرگونساز فاقد اصالت است.

·        تئوری به تنهائی هیچکاره است.

·        تئوری بدون نفوذ در توده و بدون تبدیل گشتن از این طریق به قوه مادی و بدون جامه عمل جامعه دگرگونساز پوشیدن توسط توده، به دردی نمی خورد.

·        این سخن مارکس به هگلیانیست های جوان بوده است.

·        این ضمنا تکرار سخن شیخ شیراز بوده است.

·        مراجعه کنید به هگلیانیسم، نئوهگلیانیسم در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

4

قدم باید اندر طریقت، نه دم

که اصلی ندارد، دم بی قدم

·        عرفا اما برخلاف ادعای سعدی، اهل دم صرف نیستند، قدم آنها تشکیل معابد و خانقاه ها و تدوین نظریات فلسفی نوین و تبلیغ و اشاعه آنها ست.

·        در دیالک تیک قدم و دم، همانطور که سعدی بدرستی و بطرز نبوغ آمیزی نشان می دهد، نقش تعیین کننده و اصلی از آن قدم است و دم بی قدم، به قول سعدی، توخالی و بی محتوا ست.

·        این حکم تاریخساز را ششصد سال بعد، مارکس بی خبر از سعدی، از نو کشف خواهد کرد.

5

قدم باید اندر طریقت، نه دم

که اصلی ندارد، دم بی قدم

·        در دیالک تیک پراتیک و تئوری، نقش تعیین کننده از آن پراتیک است.

·        تئوری اما هیچ واره و هیچ کاره نیست.

·        تئوری پیشمرحله صرفنظرناپذیر و ضرور پراتیک است.

·        اندیشه پیشمرحله عمل است.

·        عمل اندیشه جامه عمل پوشیده است.

·        عمل اندیشه مادیت یافته است.

·        خانه قبل از ساخته شدن با آب و اهک و آهن و سیمان و سنگ در کله عمله و بنا به صورت مدل فکری تشکیل می یابد.

·        خانه واقعی و عینی نتیجه ی مادیت یابی خانه فکری و ذهنی است.

·        دیالک تیک واقعی ـ فکری

·        دیالک تیک رئال ـ ایدئال

6

·        تئوری هم خادم ضرور و همیشه همراه پراتیک است و هم چشم و چراغ آن است.

·        تئوری از پراتیک نشئت و نیرو می گیرد و به پراتیک سمت و سو می بخشد.

·        پراتیک بدون تئوری آب در هاون کوبیدن است و تئوری بدون پراتیک چراغ وامانده بی مصرف است.

7

·        در دیالک تیک پراتیک و تئوری، در دیالک تیک قدم و دم هرگز نباید به تئوری (دم) کم بها داد و نقش مهم و صرفنظر ناپذیر آن را نادیده گرفت.

·        لنین این حقیقت امر حیاتی را بهتر از هر کسی می داند:

·        بدون تئوری انقلابی، انقلاب اجتماعی امکان ناپذیر است.

·        شعور انسانی نه تنها جهان را منعکس می کند، بلکه آن را می سازد.

8

·        روندهای اجتماعی نمی توانند بدون سوبژکت (انسان) تحقق یابند و سوبژکت (انسان) نمی تواند بدون تئوری به درک ضرورت و جبر عینی نایل آید و اراده تاریخا مشروط خود را جامه عمل بپوشاند.

·        انسان به مثابه سوبژکت (فاعل) تاریخ و جامعه و جهان باید قبل از ساختن چیزی مدل قبلی آن را در ذهن خود بسازد.

·        بدون تئوری نه ساختن مدل مورد نظر ممکن است و نه یافتن راه پیاده کردن آن.

9

·        انسان باید تاریخ خود را با دانش و مواد و مصالحی که از نسل های پیشین به ارث می برد، بر طبق قوانین عینی بسازد. 

·        سعدی اصولا طرفدار سرسخت جزم «مشیت الهی»  است.

·        او، اصولا برای سوبژکت (انسان) نقشی قائل نیست و نباید برای پراتیک انسانی (قدم) نقشی قائل شود.

·        سعدی اما حافظ نیست.

·        سعدی، سرتاپا پراگماتیست است.

·        به نظر سعدی، هدف وسیله را توجیه می کند، هر کار سودمند مباح است.

·        تنها چیزی که برای سعدی مقدس و بی چون و چرا ست، نظام اجتماعی بنده داری ـ فئودالی و سلطنت خودکامه است.

·        سعدی می تواند مقدس ترین مقدسات خود را فدای این امر کند و می کند.

10

·        سعدی اکنون حتی جزم «مشیت الهی» را زیر پا می نهد، تا بطلان نظریات اهل طریق را اثبات کند.

·        کسی که مدام به تبلیغ جهانگریزی، بی اعتنائی به دنیا و دل بستن به عقبی می پردازد، اکنون گوشه نشینی را مذمت می کند، از «خدمت به خلق» دم می زند، به تبلیغ سلطان و درویش همزمان بودن کمر می بندد.

·        این همان کسی است که روزی هرکس را مقدر می داند و خلق را از دلهره روزی فارغ می خواهد.

11

·        شاید همین تناقضات منطقی دست و پاگیر و لاینحل در فلسفه سعدی است که حافظ را به پشت پا زدن بر عقل و منطق و فلسفه وامی دارد و از او رندی لومپن و لات و لاابالی و مست و بی خیال و نیهلیست و ندانمگرا و ایراسیونالیست می سازد.

·        زندگی در جهنم تناقضات منطقی لاینحل در حوصله حافظ نیست.

ادامه دارد.