مقوله «صوفی» در آثار خواجه شیراز (34)

تحلیلی از شین میم شین

صوفی شهر بین که چون لقمه شبهه می ‌خورد

پاردمش دراز باد، آن حیوان خوش علف

تسمه ای‌ که ‌در عقب زین ‌یا پالان‌ اسب ‌والاغ‌ بسته می شود.

·        معنی تحت اللفظی:

·        صوفی شهر را ببین که چگونه لقمه مشکوک می خورد.

·        تسمه پالان این الاغ خوش اشتها دراز باد.  

1

صوفی شهر بین که چون لقمه شبهه می ‌خورد

پاردمش دراز باد، آن حیوان خوش علف

·        خواجه در این بیت، علنا به اهل تصوف و طریقت و عرفان توهین می کند و صوفی شهر را تا حد خر و استر تنزل می دهد.

·        دلیل خواجه این است که صوفی شهر لقمه را بدون کسب یقین مطلق نسبت به حلالیت آن می خورد.

·        همین خطای صوفی کافی است که سلب آدمیت شود و الاغ واره تلقی گردد.

من به خیال زاهدی، گوشه نشین و طرفه آنک

مغبچه‌ ای ز هر طرف می ‌زندم به چنگ و دف

·        معنی تحت اللفظی:

·        من به امید زاهد گشتن، عزلت گزیده ام.

·        جالب اما این است که مغبچه ای با چنگ و دف از هر طرف به من می زند.  

·        کسی که صوفی شهر را به بهانه خوردن لقمه شبهه به تازیانه تحقیر می بندد و به مثابه الاغ خوش علف محسوب می دارد، خودش چشم به کودکان دگرمذهبان تحت ستم دارد.

بی خبرند زاهدان، نقش بخوان و لا تقل

مست ریا ست محتسب، باده بده و لا تخف

·        معنی تحت اللفظی:

·        زاهدان چیزی سرشان نمی شود.

·        نقش شان را بخوان و دم مزن.

·        محتسب مست باده ریا ست، باده بیاور و مترس.

بی خبرند زاهدان، نقش بخوان و لا تقل

مست ریاست محتسب، باده بده و لا تخف

·        خواجه در این بیت زاهدان را به نادانی متهم می کند و توصیه می کند که نقش ها خوانده شوند ولی حرفی زده نشود.

·        نقش می تواند معانی مختلفی داشته باشد.

·        شاید منظور خواجه این باشد که از تماشای زیبائی ها لذت ببر و دم مزن.

·        چون زاهد هم بسان صوفی، حیوان خوش علفی بیش نیست و اگر توضیح هم بدهی، چیزی نخواهد فهمید.

·        محتسب هم مست باده ریا ست، باده بده و مترس.

·        خواجه در این غزل به تحقیر و تخریب صوفی و  زاهد و محتسب می پردازد و ضمنا به میخواری و عیاشی فرامی خواند.

حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان به صدق

بدرقه رهت شود همت شحنه نجف

·        معنی تحت اللفظی:

·        حافظ، اگر در راه خاندان به صدق دل قدم زنی، داروغه نجف به استقبالت خواهد آمد.

·        محتوای این غزل خواجه پرت و پلا ست.

·        تعیین کننده در این غزل، احتمالا قافیه بوده است و بس.

پایان

ادامه دارد.