سیری در حماسه داد (117)

اثری از فرج الله میزانی (جوانشیر)

(از قربانیان قتل عام زندانیان سیاسی در سال 1367)

سرچشمه

 راه توده  

ویرایش از شین میم شین

فصل نهم

زن  و عشق در شاهنامه

 بخش سوم

 نقش زن در شاهنامه   

·        رابطه پهلوانان با زنان از این قرار است.

·        آنها زن را صاحب شخصیت می شناسند.

1

·        رستم در جنگ با اسفندیار نه فقط از پدران، بلکه از مادر خود رودابه نیز نام می برد و به وجود او می بالد.

2

·        تردیدی نیست که در نظام دولتی ایران باستان جای زیادی برای زنان نبوده و آنان نمی توانسته اند آزادانه به مقامات عالی برسند و این واقعیت در شاهنامه نیز منعکس شده و مقامات دولتی به طور عمده در دست مردان است.

3

·        اما هر بار که فرصت آن بوده است که زنی برای دفاع از داد وارد میدان شود، فردوسی از آن استقبال کرده است.

4

·        یکی از برجسته ترین خصوصیات زنان ستوده در شاهنامه آزادگی، عفت و فداکاری آنان است.

5

·        این نکته بسیار مهم است که در عشق های شاهنامه - هم در مورد عشق های شاهان و هم در مورد عشق های پهلوانان - زنان گام اول را بر می دارند.

6

·        آنها هستند که ابتدا عاشق می شوند و آنها هستند که بی پروا و آشکارا به محبوب مرد خود ابراز عشق می کنند.

7

·        زنان عاشق شاهنامه کمترین توجهی به ملاحظات و رسوم جامعه ای که فردوسی در آن می زیسته ندارند.

8

·        شبانه بر بالین مرد محبوب خود می روند، ابراز عشق می کنند با او می خوابند.

·        نهان از مادر و پدر مجلس بزم می آرایند، به همراه مرد محبوب خود فرار می کنند و...

9

·        همین زنان در عین اینکه چنین بی پروا عشق می ورزند، آنچنان پاک، عفیف و بزرگوارند که کمترین جایی برای عیب جویی باقی نمی ماند.

10

·        آنها به یک مرد، به مرد محبوب خود تا پایان وفادار می مانند.

11

·        متأسفانه عمق و وسعت عفت زنان شاهنامه برای برخی از پژوهشگران ناشناخته مانده و کسانی پیدا شده اند که برای «دفاع» از فردوسی واقعیت را دگرگونه کرده اند.

12

 جلال‌الدین همایی

( ۱۲۷۸ شمسی -   ۱۳۵۹)

نویسنده، ادیب، شاعر، ریاضی‌دان و مورّخ معاصر است.

همایی قرآن را از حفظ داشت و در شعر تخلصش «سنا» بود.

او با جفر،اسطرلاب و نجوم نیز آشنا بود.

·        مثلا جلال الدین همایی بر آن است که فردوسی،

«راضی نمی شود پهلوانان شاهنامه اسیر و مغلوب شهوات جنسی شوند.

داستان رستم و تهمینه که در نیمه شب دنبال موبد و عالم مذهبی می فرستند

تا عقد ازدواج مشروع بین آنان واقع شود و نیز داستان زال و رودابه که...

بدون تشریفات قانونی و آئین مذهبی ازدواج نمی کنند،

نموداری از همین معنی است.»

13

·        چنین برداشتی غیر واقعی است.

·         پاکدامنی زنان شاهنامه به مراتب عمیق تر و ریشه ای تر از این است که تنها با تشریفات مذهبی بتوان آن را توضیح داد.

14

·        از میان زنان شاهنامه تنها دو مورد از خیانت نسبت به شوهر دیده شده است:

الف

·        یکی سودابه که از روی هوس، دل به سیاوش می بازد و بی پروا و بی ملاحظه پیش می رود و پاکدامنی سیاوش است که راه را بر خیانت می بندد.

ب

·        یکی دیگر، گردیه خواهر بهرام چوبین است که همواره با او نا سازگار بوده و در نقطه مقابلش قرار داشته و پس از مرگ بهرام زن دشمن خونی او گستهم می شود که خال خسرو پرویز است.

ت

·        گردیه به این شوهر نیز وفا دار نمی ماند، با خسرو پرویز وارد معامله می شود و به شرطی که در حرمسرای شاهی جای شایسته ای به او بدهند به گستهم زهر می دهد و او را می کشد و خود را تسلیم خسرو می کند.

پ

·        در این مورد - برخلاف مورد سودابه - چون طرف، مرد فرومایه ای چون خسرو پرویز است، نه فقط جلو خیانت گردیه به شوهرش را نمی گیرد، بلکه او را به قتل شوهر تشویق می کند.

15

 ذبیح ‌اللّه صفا  (۱۲۹۰-۱۳۷۸ هـ. ش)

پژوهشگر، مترجم، استاد ممتاز  دانشگاه تهران و شخصیت برجستهٔ ادبی

مؤلف «تاریخ ادبیات در ایران» و «حماسه‌ سرایی در ایران»  

·        متأسفانه در «پژوهش» های دهه های اخیر تنها از همین زن شاهنامه به نیکی یاد کرده اند.

·        ذبیح الله صفا مدعی است که:

«گردیه خواهر بهرام چوبین در شاهنامه نمودار کامل عقل،

دانش، میهن پرستی و چالاکی است.

از پندهایی که او به بهرام چوبین داد

همه صفات عالیه اخلاقی و ملی نمودار است.»

16

·        اینگونه اظهار نظرها حاکی از این است که پژوهش به اصطلاح بی غرضانه وجود ندارد.

·        کسانی چون صفا، از دیدگاه خود، از دیدگاه خدمت به رژیم سلطنتی و تسلیم در برابر خود کامگان، به شاهنامه می نگرند.

·        از اینجا ست که تنها زن خیانت کار شاهنامه از طرف آنها نمونه عقل و دانش و دارای صفات عالیه اخلاقی! معرفی می شود.

پایان فصل نهم

ادامه دارد.