مقوله «رقیب» در آثار خواجه شیراز (63)

تحلیلی از شین میم شین 

  

صبا تو نکهت آن زلف مشک بو داری

به یادگار بمانی که بوی او داری

·        معنی تحت اللفظی:

·        صبا تو بوی خوش آن زلف مشک بو را داری.

·        به یادگار بمانی.

·        چون بوی او را داری.  

1

صبا تو نکهت آن زلف مشک بو داری

به یادگار بمانی که بوی او داری

·        خواجه در این بیت دیالک تیک عاشق ـ رقیب ـ معشوق را به شکل دیالک تیک عاشق ـ صبا ـ معشوق بسط و تعمیم می دهد و رقیب (صبا) را به خاطر اینکه حاوی و حامل عطر زلف معشوق است، مطلوب تلقی می کند.

·        خواجه در این بیت، کسوت انتزاعی از تن رقیب در می آورد و ماهیت آن را نشان خواننده و شنونده شعرش می دهد:

·        رقیب (صبا)  همدم و همنشین و بادی گارد و نوکر و کنیز معشوق است و به همین دلیل حاوی و حامل ذراتی از  بوی زلف او ست.

·        و گرنه رقیب و یا بادی گارد در نظر خواجه و همگنان طبقاتی اش ارج و ارزش درخود (فی نفسه) ندارد.

2

صبا تو نکهت آن زلف مشک بو داری

به یادگار بمانی که بوی او داری

·        این بدان معنی است که خواجه دوئالیسم همه چیز و هیچ را به شکل دوئالیسم معشوق و رقیب، زلف معشوق و صبا بسط و تعمیم می دهد و ضمن تجلیل از معشوق (طبقه حاکمه) به تحقیر رقیب (ارگان های سرکوب) می پردازد.

·        بدین طریق و ترفند، شاه  وشیخ و کنسرن تجلیل می شود، خادم خلق جا زده می شود، ساواک و ساواما و سیا و موساد و غیره تحقیر می شود و مورد لعن و نفرین قرار می گیرد.

دلم که گوهر اسرار حسن و عشق در او ست

توان به دست تو دادن، گرش نکو داری

·        معنی تحت اللفظی:

·        دلم را که درج گوهر اسرار حسن و عشق است، می توانم به دست تو دهم، اگر از آن خوب نگهداری کنی.

1

دلم که گوهر اسرار حسن و عشق در او ست

توان به دست تو دادن، گرش نکو داری

·        خواجه در این بیت، دیالک تیک فرم و محتوا را به شکل دیالک تیک دل و اسرار حسن و عشق بسط و تعمیم می دهد تا به خودستائی دست بزند.

·        خواجه بکرات و به طرق مختلف خود را متخصص حسن و عشق قلمداد کرده است.  

در آن شمایل مطبوع هیچ نتوان گفت

جز اینقدر که رقیبان تند خو داری

نوای بلبلت ای گل کجا پسند افتد

که گوش و هوش به مرغان هرزه گو داری

·        معنی تحت اللفظی:

·        ای گل، تو که گوش و هوش به نوای مرغان هرزه گو داری، هرگز نخواهی توانست نوای بلبلت را خوشایند یابی.

1

نوای بلبلت ای گل کجا پسند افتد

که گوش و هوش به مرغان هرزه گو داری

·        خواجه در این بیت دیالک تیک عاشق و معشوق را به شکل دیالک تیک مرغ و گل بسط و تعمیم می دهد و گل را به دلیل گوش دادن به نوای مرغان هرزه گو و کم بها دادن به بلبل مزمت می کند.

·        اگر به جای بلبل خود خواجه را قرار دهیم و به جای گل خانی و یا سلطانی را، معنی این بیت آشکار می گردد.

·        خواجه از نمایندگان سیاسی طبقه حاکمه می خواهد که فقط به مواعظ امثال او گوش هوش بسپارند و نه به کسان دیگر.  

2

نوای بلبلت ای گل کجا پسند افتد

که گوش و هوش به مرغان هرزه گو داری

·        خواجه در این بیت، ضمنا به طبقه بندی دلبخواهی پرندگان به عالی و پست، به بلبل و مرغان هرزه گو مبادرت می ورزد.

·        آنچه در این بیت، بظاهر بی ضرر می نماید، تبلیغ راسیسم و نیچه ئیسم و فاشیسم است:

·        خواننده هم خواه و ناخواه از طبیعت به جامعه می رسد:

·        یعنی به جای بلبل اعضای شیک و پیک طبقه حاکمه را می گذارد و به جای مرغان هرزه گو، توده های بی همه چیز مولد همه چیز را.

·        راه بدین طریق به پذیرش نابرابری های اجتماعی، ایدئولوژی فاشیستی، فوندامنتالیستی، راسیستی و غیره هموار می گردد.

·        علاقه نیچه و شاملو و دربار و  جماران به خواجه بی دلیل نبوده و نیست.

·        خواجه مبلغ سرسخت ایدئولوژی طبقات اجتماعی واپسین است.  

ادامه دارد.