مقوله «رقیب» در آثار خواجه شیراز (40)

تحلیلی از شین میم شین 

  

از هر کرانه تیر دعا کرده‌ ام روان

باشد کز آن میانه یکی کارگر شود

·        معنی تحت اللفظی:

·        از هر کنار و گوشه تیر دعائی انداخته ام.

·        به امید اینکه یکی از آنها به هدف بخورد.  

1

·        خواجه محتوای این  ایده و یا اندیشه را بسان همه ایده ها و اندیشه هایش از شیخ شیراز کپی کرده است.

·        شیخ شیراز بطور راسیونالیستی و رئالیستی این ایده را نمایندگی می کند:

·        او بر آن است که باید ـ بسان بی خبر از خردی ـ  دور خود چرخید و به هر طرف تیر انداخت.

·        به امید اینکه یکی از آنها تصادفا به هدف بخورد.

·        خواجه بطور ایراسیونالیستی و ایررئالیستی به جای تیر واقعی، تیر دعا به هر سو می افکند.

·        این ایده در هر حال و در هر فرم اما به چه معنی است؟

2

از هر کرانه تیر دعا کرده‌ ام روان

باشد کز آن میانه یکی کارگر شود

·        این ایده ـ قبل از همه ـ به معنی تخریب دیالک تیک ضرورت و تصادف است.

·        دیالک تیک ضرورت و تصادف یکی از دیالک تیک های مهم عینی است که بوسیله کلاسیک های مارکسیسم کشف و فرمولندی شده و توضیح داده شده است.

·        بنا بر این دیالک تیک، رخدادهای هستی در چارچوب دیالک تیکی از ضرورت و تصادف صورت می گیرند و در این دیالک تیک نقش تعیین کننده از آن ضرورت (جبر) است.

3

 مثال

·        بزی و یا جانور دیگری در گذر برای خوردن گلی و یا خاری پا روی صخره ای می نهد و با سقوط آن صخره بهمنی فرو می ریزد و روستائی را با دار و ندارش مدفون می سازد.

·        اگر از شاهد عینی علت آن را بپرسند، خواهد گفت که همه تقصیرات زیر سر بزکوهی است.

·        بظاهر حق با شاهد عینی است.

·        چون «واقعا» هم اگر بز کوهی پا روی صخره ننهاده بود، بهمنی روستائی را به گوری بدل نکرده بود.

·        حقیقت قضیه اما از قراری دیگر است.

·        چرا؟

4

·        برای اینکه تصادف علیرغم نقش مهمش، تعیین کننده نیست.

·        حتی اگر بز کوهی بیچاره نبود، بهمن واقعا موجود به تصادف دیگری، مثلا با وزش بادی، سقوط سنگی و یا چیز دیگری فرو می افتاد.

·        تصادف فقط فرم وقوع ضرورت است و تعیین کننده ضرورت و یا جبر عینی است.

·        گاهی شواهد عینی نه به تبیین حقیقت عینی، بلکه به تبیین دروغ بظاهر حقیقی می پردازند.

5

 مثال دیگر

·        شاهزاده ای در جائی ترور می شود و شاهی در جای دیگر به رهگذری خشم می گیرد و به تازیانه اش می بندد، پاسبانی در دیگر جای، بساط سبزی فروش دوره گردی را به هم می زند و جنگی در می گیرد، انقلاب کبیری شروع می شود، بهار عربی آغاز می گردد.

·        ساده لوحان با تکرار پر آب و تاب جزئیات ترور و خشم و تازیانه و بر هم خوردن بساط سبزی فروش به «توضیح» پدیده های تاریخی می پردازند و در نهایت وفاداری به توصیف عینی، به تحریف تاریخ می پردازند.

·        چون تاریخ را نه در چارچوب دیالک تیکی ضرورت و تصادف، بلکه در نسیان مطلق ضرورت و با مطلق کردن تصادف «توضیح» می دهند.

6

·        تفاوت و تضاد ایندو اما از زمین تا آسمان است.

·        تفاوت و تضاد آندو به اندازه تفاوت و تضاد درک ماتریالیستی تاریخ با درک ایدئالیستی تاریخ است.

·        اگر شاهزاده ترور نمی شد و پادشاه خشم نمی گرفت و پاسبان بسط سبزی فروشی را بهم نمی زد، باز هم جنگ و انقلاب و بهار عربی شروع می شد.

·        این بار به تصادفی دیگر.

·        تعیین کننده به همین دلیل، نه تصادف، بلکه ضرورت و جبر عینی است که نامرئی است و از دید ساده لوحان مستور است.

·        تعیین کننده نه فرم وقوع حادثه ای، بلکه محتوای آن است.   

7

از هر کرانه تیر دعا کرده‌ ام روان

باشد کز آن میانه یکی کارگر شود

·        خواجه تصمیم خود را پیشاپیش گرفته است.

·        نظری به ابیات قبلی می اندازیم:  

ترسم که اشک در غم ما پرده در شود

و این راز سر به مهر به عالم سمر شود

گویند:

«سنگ لعل شود در مقام صبر»

آری شود ولیک به خون جگر شود

خواهم شدن به میکده گریان و دادخواه

کز دست غم خلاص من، آنجا مگر شود

·        خواجه پس از خواندن خطبه یأس و تجویز نسخه ی مستی،  به مثابه «تنها ره رهائی»، ادعا می کند که به هر طرف تیر دعائی افکنده به امید اینکه یکی از آنها تصادفا به هدف بخورد.

8

از هر کرانه تیر دعا کرده‌ ام روان

باشد کز آن میانه یکی کارگر شود

·        کسی که راه رهائی از غم کذائی را در مستی و میخواری نشان خلایق می دهد، باید هم به تصادفات زندگی دل ببندد.

·        چون پیش شرط وقوف به ضرورت و یا جبر عینی، هشیاری است.

·        فرق آدمی با ددو دام هم در همین آگاهی به ضرورت و یا جبر عینی است که به معنی آزادی است:

·        اختیار درک جبر است.

·        آزادی شناخت ضرورت عینی است.

·        به همین دلیل خر نمی تواند مختار و یا آزاد باشد.

·        خر اگر احیانا خرافی باشد، بسان خواجه خردستیز بی خبر از خرد به هر طرف تیری از دعا می افکند.

9

از هر کرانه تیر دعا کرده‌ ام روان

باشد کز آن میانه یکی کارگر شود

·        در همین بیت خواجه تئوری شناخت او نیز تبیین می یابد:

·        خواجه ندانمگرا ست.

·        خواجه منکر لیاقت معرفتی انسان است.

·        در قاموس خواجه جبر عینی و یا ضرورت کشک است و چون کشک است، پس شناخت جبر عینی و شلیک آگاهانه به هدف عینی معین، یعنی تعیین آماج برای خویش و تلاش عملی برای نیل بدان، بیهوده است.

·        بنظر خواجه همه چیز در مه غلیظی از ابهام فرو رفته است.

·        همه چیز اسرار آمیز و وقوف به اسرار در انحصار باری تعالی است.

·        و نتیجتا همه چیز به اراده خدا، یعنی بنا بر مشیت فاقد قانونمندی الهی صورت می گیرد.

·        به همین دلیل چاره ای جز تیر دعا از هر کرانه روان کردن نمی ماند.

ادامه دارد.