سیری در گلستان سعدی (126)

 سعدی شیرازی 

 ( ۵۶۸ - ۶۷۱ هجری شمسی)

حکایت سیزدهم

(گلستان با ب اول، ص 33) 

تحلیلی از شین میم شین

آنان که به کنج عافیت بنشستند

دندان سگ و دهان مردم بستند

کاغذ بدریدند و قلم بشکستند

وز دست و زبان حرفگیران رستند.

  

·        معنی تحت اللفظی:

·        کسانی که گوشه گیری کردند،، از شر سگان و تهمت مردم رهائی یافتند.

·        چنین کسانی کاغذها را پاره کردند و قلم ها را شکستند و از شر دست و زبان کسانی که حرف در می آورند، نجات یافتند.

1

آنان که به کنج عافیت بنشستند

دندان سگ و دهان مردم بستند.

·        مفهوم «بستن دهان مردم»، مفهوم مذموم دیر آشنا و کماکان رایجی است.

·        دیوار مردم همچنان و هنوز کوتاهترین دیوار است و هر علیل و ذلیلی به وقت نیاز، آستین بالا می زند و از آن بالا می رود.

·        فرقی هم نمی کند که هیتلر با باند جانی اش روی کار بیاید و یا خمینی.

·        در هر صورت، هرگز کسی به یاد طبقه حاکمه نمی افتد که زمینه را برای سپردن زمام امور به دست هر خردستیزی آماده  می سازد.

·        ولی همه بدون استثناء همه کاسه ـ کوزه ها را بر سر مردم می شکنند و همه تقصیرات ریز و درشت را به حساب مردم می گذارند.

·        اما منظور سعدی از مفهوم «بستن دندان سگ» چیست؟

2

آنان که به کنج عافیت بنشستند

دندان سگ و دهان مردم بستند.

·        منظور سعدی از دندان سگ، به احتمال قوی هیئت حاکمه و در تحلیل نهائی شخص شخیص شاه است.

·        بنظر سعدی سلاطین فئودالی خردستزند و حساب و کتاب و عقل و منطقی در کارشان نیست:

·        چه بسا به دشنامی خلعت می بخشند و به سلامی گردن می زنند.

·        صدور حکم اعدام سران حزب توده از سوی خمینی به احتمال قوی بیش از هر کس، خود توده ای ها را غافلگیر کرده بود.

·        چون توده ای ها جز خدمت به خمینی و دار و دسته اش کاری نکرده بودند.

·        این اما مانع آن نشد که خمینی ضمن اطلاع بی چون و چرا از معصومیت آنها، حکم تخریب جسمی و روحی و روانی و اعدام آنها را صادر کند.

·        این چیزی جز خردستیزی (ایراسیونالیسم) نیست.

·        خردستیزی ضمنا وجه مشترک فاشیسم و فوندامنتالیسم است.

3

آنان که به کنج عافیت بنشستند

دندان سگ و دهان مردم بستند.

·        مثال بارز خردستیزی فاشیسم و مادرش، امپریالیسم است.

·        صدام حسین و یا قذافی در اواخر عمر خود از هیچ خدمتی به امپریالیسم خودداری نکردند.

·        این اما مانع آن نشد که به فجیع ترین وضعی سرنگون و اعدام شوند.

·        پیمان دوستی با خردستیزان از کمترین اعتبار و ارزش   برخوردار نبوده است.

·        منظور سعدی نیز از بستن دندان سگ همین است.

·        ترجیح دادن معزولی بر مشغولی از سوی خردمندان به همین دلیل است.

4

آنان که به کنج عافیت بنشستند

دندان سگ و دهان مردم بستند.

·        سعدی در این بیت، از سوئی دیالک تیک ریاضت و لذت را به شکل دیالک تیک عزلت و کنج عافیت و از سوی دیگر به شکل دیالک تیک عزلت و بستن دهان مردم و دندان سگ بسط و تعمیم می دهد و به جانبداری از عزلت (کنج عافیت و نجات از شر دهان مردم و دندان سگ)  می پردازد. 

5

·        کسی که از سیاست کناره می گیرد و کنج عافیت در جمع دراویش می جوید، هم از شر پادشاهان خودکامه (سگ) خود را نجات می دهد و هم از انتقاد مردم.

·        این به معنی عزلت گزینی و ریاضت طلبی است.

·        این اما بهترین راه برای همیشه همان ماندن وضع موجود هم است.

6

·        سعدی دو چیز کاملا متفاوت را با هم قاطی می کند، تا حقیقتی را از دیده ها مخفی سازد:

الف

·        اولا تضاد و اختلاف نظر میان نمایندگان طبقه حاکمه (درباریان، نمایندگان اشراف فئودال)، نه تضاد و اختلاف نظر شخصی، بلکه تضاد و اختلاف درونطبقاتی است، تضاد منافع مادی و واقعی افراد و اقشار مختلف طبقه حاکمه (طبقه اشراف فئودال و بنده دار) است.

·        اگر در این مبارزه برخی ها مورد خشم پادشاه، که خود فئودال بزرگی است، قرار می گیرند و سرشان بر باد می رود، به دلیل تضادهای درونطبقاتی است.

ب

·        ثانیا انتقاد مردم از افراد وابسته به طبقه حاکمه نه باد معده، بلکه نشانه نارضایتی توده ها از سیستم اجتماعی موجود است.

·        انتقاد مردم فرمی از مبارزه رهائی بخش توده ها ست.

·        انتقادات مردم فرمی از انتقاد اجتماعی اند.

·        انتقاد اجتماعی نیز به معنی افشاندن بذر شورش در ضمیر توده است، که روزی به بار خواهد نشست و سیستم موجود را متلاشی خواهد کرد.

7

·        کسی که از دربار عزل می شود و درویشی پیشه می کند، نه خدمتی به امر پیشرفت اجتماعی می کند و نه حق دارد، منت سر توده های مولد بگذارد.

·        مبارزه درونطبقاتی طبقه حاکمه ربطی به رعایا، بندگان و زحمتکشان شهری ندارد.

·        جنگ بیرحمانه گرگ ها (اعضای هیئت حاکمه و یا اقشار مختلف طبقه حاکمه) با یکدیگر، ربطی به گوسفندان (توده ها)  ندارد.

ادامه دارد.