دایرة المعارف فلسفه بورژوائی واپسین (104)

فصل پنجم

 ایدئالیسم

پروفسور دکتر اندراس گدو

برگردان شین میم شین

بخش سوم

تاریخ پیدایش فلسفه حیات و پوزیتیویسم:

خردستیزی

قسمت نهم

 نسبیت شناخت

سر ویلیام هامیلتون

 ادامه

19

·        اگرچه جان استوارت میل اصل نسبیت شناخت ویلیام هامیلتون را قبول داشت، اما از این اصل تفسیر بلحاظ پوزیتیویسم درستی ارائه می داد، تفسیری که به ایدئالیسم چرخش چه بسا سوبژکتیویستی می بخشید:

·        «من ضمن تأیید کامل نظر سر ویلیام هامیلتون، بر آنم که خود روح فقط بطور نمودین ـ بسته به مراحل (ردیف ها و رده های) احساس و یا شعور  خود ـ می تواند به شناخت چیزها نایل آید.

·        این، آن چیزی است که ما باید آن را به مثابه طبیعت وجود واقعی در روح نیز محسوب داریم.»

·        (جان استورات میل، «بررسی فلسفه هامیلتون و مسئله اساسی فلسفه»، ص 262، 1878))   

20

 جورج برکلی (1685 ـ 1753)

اسقف، تئولوگ، امپیریست و فیلسوف ایرلندی ـ انگلیسی

مؤسس ایدئالیسم ذهنی

·        با توجه به این تعالیم معرفتی ـ نظری پوزیتیویسم که «طبیعت وجود واقعی» ـ به معنای اسقف برکلی اش ـ را با امکانات احساس بشری توضیح می دهد و از خودویژگی فلسفه پوزیتیویستی پرده برمی دارد، بنظر می رسد که نقد نظریه هامیلتون در عین حال به معنی غلبه بر آن است.

21

·        جان استوارت میل با اشاره به انگیزه خود در زمینه نقد فلسفه هامیلتون اعلام می دارد که او نظر قبلی خود را مبنی بر اینکه هامیلتون  جایگاهی میان فلسفه الهام و فلسفه دانش تجربی و تداعی معانی داشته، بعدها تغییر داده و به این نتیجه رسیده که هامیلتون تکیه گاه اصلی فلسفه الهام (اینتوئی سیون) در انگلستان بوده  است.

22

·        انگیزه جان استوارت میل در چالش با فلسفه هامیلتون این نظر او بوده که «تفاوت میان فلسفه الهام و فلسفه دانش تجربی و تداعی معانی در اختلاف گمانورزی صرف خلاصه نمی شود، بلکه ناشی از عواقب عملی است و در عصر پیشرفت بر بنیان احتلاف نظر در زمینه عمل استوار شده است.»

23

·        از موضع رفرمیستی ـ لیبرال مبتنی بر بینش امپیریستی ـ پوزیتیویستی جان استوارت میل، «هر فلسفه که در صدد ارائه تعالیم مناسب برای حقایق الهامی باشد و الهام را به مثابه رأی طبیعت و خدا تلقی کند، رأیی که از اوتوریته و مقام عالی تر از عقل بشر ابلاغ می شود»، به مثابه توجیه موضعگیری و نگرش کنسرواتیو (محافظه کاری) است.

·        (جان استوارت میل، «اوتوبیوگرافی»، ص 231، 1924)     

24

 جرمی بنتهام (1748 ـ 1832)  

فیلسوف، حقوقدان و رفرمیست اجتماعی انگلیس

از پیش اندیشان فمینیسم، آزادی بیان، حقوق جانوران، 

حقوق همجنسگرایان، مخالفت با اعدام

·        جان استوارت میل در این نظر خود اگرچه بعدها تجدید نظر نمی کند، ولی نقد او از تئوری سیاسی بنتهام سختگیرانه تر می گردد:

·        اگر این تئوری را «به مثابه بنیان یک علم تلقی کنیم، آنگاه بدشواری می توان از تئوری مبتنی بر فلسفه، چیزی پیدا کرد که شباهت چندانی به تئوری فلسفی نداشته باشد و یا در آثار ارواح تحلیلگر، چیزی غیر تحلیلی پیدا کرد.»

·        (جان استوارت میل، «کلیات»، جلد 10، ص 153)

25

·        تئوری شناخت پوزیتیویستی با فلسفه برکلی و بعدها با فلسفه هیوم رابطه مستقیم داشته است.

·        تئوری شناخت پوزیتیویستی در فلسفه ویلیام هامیلتون در پریروز پیشتاریخ پوزیتیویسم فرو می رود.

پایان

ادامه دارد.