سیری در گلستان سعدی (4)

سعدی

تحلیلی از شین میم شین

( گلستان ، دیباچه)  

پس در هرنفس دو نعمت موجود است و به هر نعمت، شکری واجب.    

·        معنی تحت اللفظی:

·        بنابرین، خدا با هر نفس دو نعمت به بنی بشر می دهد و به هر نعمت باید شکری به عمل آید.

·        سعدی به سبب سطح نازل توسعه علمی در آن زمان، از ترکیب هوا، مکانیسم تنفس و از نقش اکسیژن در روندهای زیستی بی خبر است.

·        از این رو عمل مکانیکی ششها را به عاملی خارجی (خدا) نسبت می دهد، تنفس را امری الهی و نعمتی دوگانه قلمداد می کند.

·        شیوه استدلال حکیم قرون وسطی اما شیوه ای از سر تا پا دیالک تیکی است.

·        چرا و به چه دلیل ما چنین ادعا می کنیم؟

1

پس در هرنفس دو نعمت موجود است و به هر نعمت، شکری واجب.    

·        سعدی بلافاصله پس از آنکه دیالک تیک تنفس را به شکل دیالک تیک ممد حیات و مفرح ذات بسط و تعمیم داد، نتیجه می گیرد که خدا با هر نفس دو نعمت نصیب بنی بشر می کند.

·        پیش شرط معرفتی ـ نظری پذیرش تئولوژی (فقه) بی خبری از قانونمندی های عینی هستی است.

·        اگر علم شیمی و بیولوژی (زیست شناسی) و غیره در قرون وسطی رشد کرده بود، سعدی به این آسانی ها نمی توانست روند تنفس را امری الهی جا بزند و شکر دوگانه طلب کند.

2

·        سعدی که هنوز دست بردار نیست.

·        او پس از اثبات دیالک تیک تنفس به شکل دیالک تیک ممد حیات و مفرح ذات و نتیجه گیری مبتنی بر وجود دو نعمت در هر نفس، بلافاصله  دیالک تیک داد و ستد را به شکل دیالک تیک نعمت و سپاس بسط و تعمیم می دهد و از انسان ها می خواهد که به ازای هر نفس که حاوی دو نعمت است، یعنی به ازای هر ستد، دو شکر به عنوان داد به خدا بدهد.

·        انگار خدا بقال و عطار و بازرگان است که به ازای هر دادی، ستدی بطلبد.

·        اما چرا باید سعدی خدا را تاجر واره تلقی کند؟

3

·        دلیلش این است که قانون دیالک تیکی داد و ستد قانونی یونیورسال و عام است.

·        قدمت این قانون عینی از عمر بشر بمراتب بیشتر است و تار و پود هستی جمادات و موجودات را در بر می گیرد.

·        حتی ذرات اتمی به ازای دادی، ستدی می طلبند و تا ستد متناسب با داد خود را دریافت نکنند، آرام نمی گیرند.

·        از این رو ست که در فلسفه سعدی خدا هم نمی تواند از قانون داد و ستد سرپیچی کند.

·        در روند تحلیل گلستان به این مسئله بیشتر خواهیم پرداخت.

4

·        سعدی دیالک تیک انسان و خدا را نیز تابع قانون داد و ستد می داند.

·        نتیجه این می شود که چون خدا در هرنفس دو نعمت هدیه بشر می کند (داد)، پس باید منتظر دریافت دو شکر (ستد) از جمادات و موجودات (سنگ و خاک و گیاه و جانور و انسان) باشد، تا دایره داد و ستد بسته شود و کسی به دیگری بدهکار نماند.

5

·        دیالک تیک داد و ستد، برای سعدی و برای انسان بطور کلی، از چنان قطعیت و مطلقیت برخوردار است، که تا دریافت ستدی برای داد خود، چشم به راه می مانند و در هر فرصتی ضرورت بستن دایره داد وستد را به طرف معامله یادآور می شوند و آرام وقرارش را سلب می کنند.

·        در غیر این صورت، دو حالت زیر پیش می آید:

الف

·        اگر کسی قادر به دادی در مقابل ستدی نباشد، تنزل مقام می یابد و به قهقرای قشر اجتماعی انگل گدایان سقوط می کند و مادام العمر به عنوان مفتخور و انگل و تنه لش تحقیر می شود.

ب

·         و یا به خیل بی خانمانان دیگر می پیوندد که در فلسفه علمی با مفهوم «لومپن پرولتاریا» مشخص می شوند و از طریق دزدی و زورگیری و راهزنی و کلاهبرداری و غیره امرار معاش می کنند.

ت

·        و یا به ترفندی ترقی مقام می یابد و به طبقه حاکمه انگل، مفتخور و استثمارگر بدل می شود.

·        در این صورت ببرکت ستد بی داد، یعنی با تصاحب محصول کار توده های مولد و زحمتکش، ثروت اجتماعی عظیمی را در دست خود متمرکز می سازد و در نتیجه ی قدرت اقتصادی خود، اهرم های قدرت سیاسی و فرهنگی جامعه را به دست می گیرد.

6

پس در هرنفس دو نعمت موجود است و به هر نعمت، شکری واجب.   

·        در فلسفه اجتماعی سعدی و بعد حافظ جامعه بشری عمدتا به دو طبقه اصلی انگل تقسیم می شود:

·        سلطان و درویش

·        البته اگر مته به خشخاش نهیم، به این نتیجه نظری ـ فقهی (تئوریکی ـ تئولوژیکی) می رسیم که تمامت بشریت گدا ست و خدا سلطان السلاطین است.

·        همه از شاه تا گدا ریزه خوار خوان خدا هستند.

·        ما به این دیالک تیک انسان و خدا برخواهیم گشت.

7

پس در هرنفس دو نعمت موجود است و به هر نعمت، شکری واجب 

·        در تئوری اجتماعی سعدی، بنی بشر ـ چه شاه و چه گدا ـ  باید برای بستن دایره داد و ستد با خدا، به ازای هر نفس دو داد به او بدهد.

·        ولی چون تمامت نعمات مادی و معنوی در انحصار خدا ست و بنی بشر تهیدست مطلق و گدا ست، پس چیزی برای دادن به خدا ندارد و لذا باید شکر و سپاس تحویل خدا دهد.

·        بیهوده نیست که جن و انس و ملک شب و روز در حال شکرگزاری اند.

·        اکنون این سؤال پیش می آید که خدائی که مالک همه چیز هستی است، چه نیازی به شکر گدائی به نام انسان دارد؟

8

·        برای پاسخ به این پرسش باید توجه داشت که دین و مذهب فرمی از شعور اجتماعی است و ضرورتا مهر وجود اجتماعی در خور خود را بر پیشانی خویش دارد.

·        سپاسگزار خدا بودن پیشمرحله و یا تمرین مستمر سپاسگزار سایه خدا (ظل الله) و سایه های سلسله مراتبی سایه خدا بودن است.

·        وقتی کسی هر روز حداقل پنج بار برای خدای نامرئی خضوع و رکوع و سجود کند، دیگر برای خضوع و رکوع و سجود در پیشگاه شاه و خان و ارباب و مباشر و غیره مشکلی نخواهد داشت.  

ادامه دارد