سیری در گلستان سعدی (1)

ابومحمد مُصلِح بن عَبدُالله

معروف به سعدی

(۵۸۵ یا ۶۰۶ – ۶۹۱ هجری قمری)

شاعر و نویسنده‌

نظم و نثر آهنگین، گیرا و قوی

استاد سخن

آثار:

گلستان

بوستان در بحر متقارب

غزلیات

مواعظ

شین میم شین

( گلستان ، دیباچه) 

 

بسم الله الرحمن الرحیم

منت خدای را عزوجل که طاعتش موجب قربت است.

·        معنی تحت اللفظی حکم:

·        منتکش خدای عزیز و بزرگی هستیم که اطاعت از او موجب نزدیکی به او می شود.

·         

·        سعدی در این حکم (جمله) مختصر برای ابراز نظر خویش چندین شناخت افزار دیالک تیکی را همزمان بسط و تعمیم می دهد:

1

·        او ـ قبل از همه ـ دیالک تیک فراز و فرود را به شکل دیالک تیک خدا و انسان بسط و تعمیم می دهد و با صفاتی که برای فراز (خدا) قائل می شود، نقش تعیین کننده را از آن فراز (خدا) می داند و برای فرود (انسان) نقشی جز اطاعت از فراز (خدا) باقی نمی ماند.

2

·        این به معنی انکار فاعلیت (سوبژکتیویته) انسانها ست.

·        در ایدئولوژی اشراف بنده دار و فئودال، انسان نه سوبژکت جامعه و تاریخ، نه سازنده و دگرگون کننده جامعه و تاریخ، بلکه موجود هیچ واره و هیچ کاره ای ست و تنها وظیفه ای که دارد، اطاعت از طبقه حاکمه آسمانی (خدا و پیامبران و روحانیت) و زمینی (اشراف بنده دار و فئودال) است.

سعدی

طاعتش موجب قربت است.

·        سعدی از سوی دیگر، دیالک تیک وسیله و هدف را به شکل دیالک تیک طاعت و قربت توسعه و تعمیم می دهد.

·        بنظر سعدی اطاعت وسیله است و تقرب به خدا هدف است.

4

·        بنابرین، می توان گفت که در فلسفه سعدی، اطاعت از یقین و باور بنده به خدا نشأت نمی گیرد، بلکه در مصلحت اندیشی کاسبکارانه (پراگماتیسم)، بمثابه وسیله ای برای تقرب به خدا، بکار گرفته می شود.

·        هدف از اطاعت، ارتقاء بدرجه مقربین درگاه الهی است.

5

·        گرایش به تقرب الهی خود دیالک تیکی از بیم و امید است.

·        بیم از آتش دوزخ و امید به لذت ابدی در جنت.

الف

·        لذت ابدی در جنت با حوریان زیبای باکره، غلمانان خوش خط و خال، غذاهای از همه رنگ و مشروبات گوناگون الکلی و غیرالکلی و تن پروری و علافی ابدی وعده داده می شود.

ب

·        بیم و وحشت از عذاب الیم

1

·        بیم و وحشت از سرنگونی در چاه های عفن

2

·        بیم و وحشت از عطش لاعلاج و چشمه های زهرآگین

3

·        بیم و وحشت از سوختن و خاکسترشدن و دوباره جان یافتن، آنهم روندی که هفتاد بار در روز تکرار می شود.

4

·        بیم و وحشت از شکنجه و عذاب و آزار لاینقطع!

سعدی

طاعت

·        مفهوم «اطاعت» شمشیر دو لبه است.

1

·        اطاعت بمعنی عبادت و مراعات عملی فرامین شرعی در زندگی دشوار فردی و اجتماعی است.

2

·        اطاعت بمعنی به زانو در آمدن در برابر باری تعالی و سرکوب دشوار خودخواهی و خودپرستی است.

3

·        اطاعت بمعنی اجرای هنجارها، قواعد و قوانین اخلاقی ـ اجتماعی معین شرعی است.

4

·        اطاعت به معنی پاکی و پارسائی است.

5

·        اطاعت بمعنی خواندن نماز است و امر به به معروف و نهی از منکر، بمعنی روزه گرفتن و پرهیز از خوردن مال حرام، بمعنی رفتن به حج و دستگیری از مستمندان و بی پناهان، بمعنی داد پروری و ستم ستیزی همزمان است.

6

·        اما اطاعت بنا بر آموزش سلسله مراتبی، معنی عملی وسیعتری کسب می کند.

7

·        انعکاس زمینی اطاعت طبقات مختلف ملائکه و اجنه در آسمان، عبارت است از اطاعت فرزند از پدر و مادر، خواهر از برادر، زن از شوهر، بنده از بنده دار، رعیت از ارباب، کارگر از کارفرما، دهقان از کد خدا، کد خدا از مباشر، مباشر از خان، خان از خان خانان، خان خانان از سلطان، سلطان از روحانیت، روحانیت از خلیفه یا امام، خلیفه و امام از خدا.

8

·        بدین طریق جامعه و جهان به عرصه و جولانگاه بیکرانه اطاعت بدل می شود.

·        همه بدون استثناء  بنده  و فرمانبردار می شوند و تا چشم کار می کند، آزاد و مختار و خودمختاری در جامعه و جهان یافت نمی شود.

سعدی

طاعتش موجب قربت است.

·         بنظر سعدی، بنده هرچه مطیعتر و سرسپرده تر باشد، به همان اندازه ارج و قرب بیشتری کسب می کند.

1

·        ترجمه دنیوی و واقعی این نظر، عبارت از این است که نوکر هرچه سرسپرده تر و گوش بفرمانتر باشد، به همان اندازه محبوبتر، به همان اندازه به ارباب نزدیکتر و شانس ارتقایش به رتبه کاسه لیسی بیشتر خواهد بود.

2

·        این بمعنی تنزل اشرف موجودات (انسان) به درجه سگ درگاه این و آن است، بمعنی انسانیت زدائی انسان است.

ادامه دارد