سیری در جهان بینی ملا نصرالدین (5)

ملا نصرالدین (وفات در سال ٦٨٣ هجری، مطابق ١٢٨٤ میلادی)
ملا نصرالدین شخصیتی داستانی و بذله‌گو در فرهنگ‌های عامیانه ایرانی، افغانی، ترکیه ‌ای، عربی، کردی، قفقازی، هندی، پاکستانی و بوسنی است که در یونان هم محبوبیت زیادی دارد و در بلغارستان هم شناخته ‌شده است.

درس عبرت 
ملا روزی به حمام رفته بود.
خدمتكاران حمام به او اعتنايي نكرده و خدمتي انجام نداده بودند.
ملا وقت رفتن ده دينار اجرت داده بود و حمامي ها از اين بخشش فوق العــــــــاده او متحير مانده و ممنون گرديده بودند.
هفته بعد كه باز ملا به حمام رفته بود، احترام بي اندازه اي از هر يك خدمه ديده بود.
آنها هر يك به نوعي اظهار كوچكي نموده بودند.
ولي با اين همه ملا وقت بيرون رفتن فقط يك دينار به آنها داده بود.
حمامي ها بي اندازه متغير گرديده و پرسیده بودند:
«سبب بخشش بي جهت هفته قبل و رفتار امروزت چيست؟»  
ملا گفته بود:
« مزد امروز حمام را آن روز و مزد آن روز را امروز پرداختم تا شما نسبت به مشتريان خود مؤدب باشید!» 
پایان 
ویرایش و تحلیل از شین میم شین
پیشکش به برادرانم
آصف و صابر

درس عبرت

·        عنوان این حکایت ملا با محتوای آن سازگار نیست.

·        عبرت به پندی‌ اطلاق می شود که ‌با توجه به سرگذشت ‌دیگران ‌حاصل‌ می آید.

·        مثلا یکی با بی اعتنائی به لانه زنبور نزدیک می شود و مورد حمله تدافعی زنبوران قرار می گیرد و بعد از درد به خود می پیچد.

·        از این فاجعه می توان درس عبرت گرفت و به لانه زنبوران نزدیک نشد.

·        بنابرین، درس عبرت ببرکت مطالعه و بررسی سرگذشت دیگران گرفته می شود.

1
ملا روزی به حمام رفته بود.
خدمتكاران حمام به او اعتنايي نكرده و خدمتي انجام نداده بودند.

·        مؤلف حکایت در این حکم دیالک تیک فراز و فرود را به شکل دیالک تیک مخدوم و خادم (ملا و خدمه حمام) بسط و تعمیم می دهد و نقش تعیین کننده را از آن فراز (مخدوم، ملا) می داند.

2

ملا وقت رفتن ده دينار اجرت داده بود و حمامي ها از اين بخشش فوق العــــــــاده او متحير مانده و ممنون گرديده بودند.

·        او در این حکم، دیالک تیک داد و ستد را به شکل دیالک تیک خدمت و اجرت بسط و تعمیم می دهد و عملا تخریب می کند:

·        ملا بدون آنکه ستدی دریافت کند، دادی بزرگ می دهد:

·        بدون اینکه خدمت خاصی نصیبش شود، اجرت خارق العاده پرداخت می کند و با تحیر و امتنان کارگران حمام مواجه می شود.

·        قاعده بر این است که هر کس متناسب با ستدی که دریافت می کند، دادی بدهد، نه کمتر و نه بیشتر.

·        کسی که دیالک تیک یونیورسال داد و ستد را رعایت نکند، با واکنش متناسب با آن از طرف مقابل مواجه می شود:

الف

·        اگر او به ازای ستدی که دریافت کرده، دادی ندهد، بر طرف مقابل بیداد روا می دارد و به عنوان بیدادگر محکوم می شود و مورد تنفر و انزجار او و دیگران قرار می گیرد.

ب

·        اگر او به ازای ستدی ناچیز و یا برابر با هیچ، دادی بدهد، یعنی دیالک تیک داد و ستد را رعایت نکند، یا به عنوان پخمه تلقی می شود و یا به عنوان بخشنده.

·        این اما به چه معنی است؟

ت

·        پرداخت داد آنهم دادی بزرگ به ازای هیچ به معنی تقلیل طرف مقابل تا حد گدا ست.

·        به معنی ترحم به حال او ست.

پ

·        ملا نیز به ازای ستدی ناچیز و یا برابر با هیچ به خدمه حمام، دادی ده چندان می دهد.

·        تحیر آنان به دلیل عدم رعایت دیالک تیک داد و ستد از سوی ملا ست.

·        آنها اما ملا را نه پخمه، بلکه بزرگوار و بخشنده تلقی می کنند و به همین دلیل ابراز امتنان می کنند.

·        این اما به معنی تنزل خدمه حمام تا درجه گدا از سوی مؤلف حکایت است.

·        این طرز تفکر ضد پرولتری مؤلف حکایت بعدا آشکارتر می گردد.

3
هفته بعد كه باز ملا به حمام رفته بود، احترام بي اندازه اي از هر يك خدمه ديده بود.

آنها هر کدام به نوعي اظهار كوچكي کرده بودند.

·        این کردوکار و رفتار خدمه حمام اما به چه معنی است؟

·        این بدان معنی است که آنها دیالک تیک تخریب گشته داد و ستد در هفته قبل را ترمیم می کنند.

·        یعنی به خاطر ستد ده دیناری که هفته قبل به ازای هیچ دریافت کرده اند، دادی متناسب با ده دینار پرداخت می کنند، تا نه خود تا درجه گدا تنزل یابند و نه ملا پخمه تلقی شود.

·        جوانشیر شهید می گفت:

·        «پرولتاریا تنها طبقه ای است که با ذره ذره وجودش استثمار و ستم را تجربه کرده است و لذا هرگز بر احدی ستم روا نمی دارد و احدی را تحت استثمار قرار نمی دهد!»

·        یادش به یاد باد، فرزانه دلیر!

4
حمامي ها بي اندازه متغير گرديده و پرسیده بودند:
«سبب بخشش بي جهت هفته قبل و رفتار امروزت چيست؟»  

·        صحت نظر ما اکنون تأیید می شود:

·        کارگران حمام تخریب دیالک تیک داد و ستد را بخوبی متوجه شده اند.

·        اما نسبت دادن تغیر (خشمگینی و برافروختگی) به خاطر خودددای ملا از تداوم تخریب دیالک تیک یادشده به کارگران حمام، هم بیرحمانه است و هم ابلهانه.

·        طبقه کارگر همیشه خدا بیش از آنکه و پیش از آن که ستاننده بخشش کسی باشد، دهنده و بخشنده بوده و است و خواهد بود.

·        مؤلف این حکایات هم زن ستیز بوده و هم پرولترستیز.

·        زن ستیزی همیشه با پرولترستیزی دست در دست و نفس به نفس رفته، می رود و خواهد رفت.

·        چون زن پرولتر مضاعف بوده و همچنان و هنوز است.

5
ملا گفته بود:
« مزد امروز حمام را آن روز و مزد آن روز را امروز پرداختم تا شما نسبت به مشتريان خود مؤدب باشید!»

·        در این بند واپسن حکایت، موضعگیری ارتجاعی و ضد پرولتری مؤلف حکایات ملا آشکارتر می گردد.

·        او کارگران حمام را با بنده و غلام و نوکر عوضی    می گیرد و از آنها انتظار بیگانگی با خویش دارد:

·        او از زحمتکشان احترام به هرکس و ناکس را به عنوان قاعده می طلبد و عملا از آنها انتظاری را دارد که از تفاله یک انسان می توان داشت.

  پرولتاریا اما خمیره ای دیگر دارد و با بنده و غلام و نوکر تفاوت ماهوی. 
پایان