سیر و سرگذشت دیالک تیک (4)

جوردانو برونو (1548 ـ 1600)

فیلسوف، شاعر و کشیش انقلابی و پرشور از ایتالیا
که از سوی تفتیش عقاید کلیسای کاتولیک به مرگ در تل آتش محکوم شد.

پروفسور الفرد کوزینگ
برگردان شین میم شین

• تشکیل و تحکیم طرز تفکر متافیزیکی و کل نگری که هسته اصلی اش را تغییرناپذیری مطلق طبیعت تشکیل می دهد، اما نمی تواند مانع توسعه برخی از عناصر دیالک تیک گردد.

1
دیالک تیک در فلسفه کوزانوس و برونو

نیکولاس کوزانوس (1401 ـ 1464)
فیلسوف، تئولوگ، ریاضی دان، کاردینال
از نخستین هومانیست های آلمانی در دوره گذار از قرون وسطای واپسین به عصر جدید آغازین

• در این مورد باید قبل از همه کوزانوس و جوردانو برونو را نام برد که بر اسپینوزا، شلینگ و هگل تأثیر بزرگی باقی می گذارند.

الف
دیالک تیک در فلسفه نیکولاس کوزانوس

• کوزانوس شناخت را یک روند می داند:
• «هیچ چیز در جهان چندان دقیق نیست که آن را نتوان بمراتب دقیقتر دریافت.
• هیچ چیز چندان حقیقی نیست که بمراتب حقیقی تر نباشد.»

• آموزش کوزانوس در باره انطباق اضداد از اهمیت خاصی در تاریخ دیالک تیک برخوردار است.

• مراجعه کنید به روند

ب
دیالک تیک در فلسفه جوردانو برونو

• جوردانو برونو نیز که جهان را در پیوند مادی فراگیر و در حرکت مدام می بیند، درمی یابد که در سراسر طبیعت، وحدت اضداد در کار است و لذا به این نتیجه می رسد که «هرکس هوای پی بردن به اسرار نهفته در اعماق طبیعت را در سر دارد، باید حداقل ها و حداکثرها را در اضداد و متضادها ببیند و بیابد.»

2
دیالک تیک در فلسفه دکارت و اسپینوزا

رنه دکارت (1596 ـ 1650)
فیلسوف، ریاضی دان و عالم علوم طبیعی
از مؤسسین راسیونالیسم مدرن عصر جدید آغازین
تفکر راسیونالیستی او را کارتزیانیسم نیز می نامند.
دکارت به وجود ایده های مادرزاد باور داشت.

• دکارت و اسپینوزا نیز افکار دیالک تیکی ارزشمندی ارائه می دهند.

• دکارت متغیر را وارد ریاضیات می کند و بگفته انگلس بدین وسیله «حرکت و همراه با آن، دیالک تیک وارد ریاضیات می شود.»
• (کلیات مارکس و انگلس، جلد 20، ص 522)

بنه دیکتوس اسپینوزا (1632 ـ 1677)
فیلسوف هلندی، مؤسس راسیونالیسم و انتقاد مدرن از انجیل

• فلسفه اسپینوزا نقطه اوج دیالک تیک تا تشکیل فلسفه کلاسیک آلمان را تشکیل می دهد.
• تار و پود سیستم اسپینوزا از دیالک تیک وحدت و کثرت تشکیل یافته است.

• مراجعه کنید به دیالک تیک وحدت و کثرت

• اسپینوزا در بررسی مسائل جداگانه بیشماری برخورد دیالک تیکی را دامنه ای دیگر می بخشد.

3
دیالک تیک در فلسفه لایب نیتس

• «بزرگترین خدمت به توسعه دیالک تیک را باید مدیون لایب نیتس بود.
• محاسبه مقادیر بی نهایت کوچک را می توان در این رابطه نام برد که امکان آن را پدید آورده که نه فقط حالات، بلکه روندها مورد محاسبه ریاضی قرار گیرند.»

• لایب نیتس اندیشه توسعه را در اصل تداوم (پیوست، استمرار) غنا می بخشد، هرچند که او با رد اصل گسست (شکست) راه را برای درک متافیزیکی و محدود از توسعه و اکتفاء صرف به اوولوسیونیسم هموار می سازد.

• مراجعه کنید به دیالک تیک پیوست و گسست، روولوسیون و اوولوسیون، اوولوسیونیسم در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

• طرز تفکر متافیزیکی که نتیجه مستقیم دورهء گرد آوری اسناد، مدارک و فاکت ها و تجزیه و تحلیل از سوی علوم طبیعی بوده، در فلسفه آن زمان جریانی مسلط و غالب بوده است.
• ماتریالیسم که رابطه تنگاتنگی با علوم داشته، ناگزیر تحت تأثیر عمیق این طرز تفکر متافیزیکی و غیر دیالک تیکی قرار داشته است.
• البته در آثار برخی ازفلاسفه ماتریالیست مثال های بارز تفکر دیالک تیکی نیز یافت می شوند.

4
دیالک تیک در فلسفه دیدرو

دنیس دیدرو (1713 ـ 1784)
یکی از خلاق ترین اندیشمندان ماتریالیست روشنگری اروپا و از مؤلفین برجسته دایرة المعارف
و از همکاران و دوستان دآلمبر، روسو، کاندیلا.

• انگلس از اثر دیدرو بنام «خواهرزاده رمو» ـ به عنوان مثال ـ نام می برد.
• (کلیات مارکس و انگلس، جلد 20، ص 19)

• در آثار فلسفی پخته تر دیدرو، بویژه در «اندیشه هائی در رابطه با تفسیر طبیعت» نیز می توان شاهد اندیشه های دیالک تیکی بود.

• با پیشرفت علوم طبیعی شرایط برای غلبه بر تفکر متافیزیکی فراهم می آید.
• علاوه بر علوم فیزیکی ـ بویژه مکانیک ـ که از توسعه چشمگیری برخوردار بوده اند، از اواسط قرن هجدهم، علوم دیگر از قبیل شیمی، زیست شناسی، زمین شناسی و غیره نیز پیشرفت چشمگیری می کنند.
• پژوهش لایه های زمین از سوی زمین شناسی و کشف فسیل های گیاهان و جانوران، راه را برای تشریح چند و چون تاریخ زمین هموار می کند.

• چارلز لیه ل (1875 ـ 1797) در تئوری توسعه (تکامل) خود این کشفیات را مورد استفاده قرار می دهد.

• گوته در سال 1784 به کشف استخوان های آرواره میانی نائل می آید.

ادامه دارد