نیمایوشیج (21 آبان 1274 ـ 13 دی 1338)گاف سنگزاد
طعم آفتاب
سیاوش کسرائی
شعر نیما از جهت بافت و سرشت مضمونی، عمیقا بومی، محلی و به تعبیری دیگر، روستائی بود.
زمینه شعر نیما را ـ اغلب ـ دار و درخت ها و گیاهان و پرندگان و حیوانات و کوه و رود و اشیاء همان کوهپایه یوش پر می کرد که نیما اصرار داشت با نام مازندرانی آن نیز بازگو شوند.
او با همین ابزار طبیعی و ابتدائی به همه مسائل دور و نزدیکش ـ که به خوبی آنها را درک کرده، در خود ورود داده و در آنها ورود کرده بود ـ پاسخ می داد.
نیما بازتاب وقایع بزرگ بیرونی را بر خانه و کاشانه و کارهای روزانه اش در می افکند.
شبتاب
• نقل از دفتر شورای نویسندگان و هنرمنداان ایران دفتر دوم و سوم سال 1364 ص 11 ـ 27طعم آفتاب
سیاوش کسرائی
شعر نیما از جهت بافت و سرشت مضمونی، عمیقا بومی، محلی و به تعبیری دیگر، روستائی بود.
زمینه شعر نیما را ـ اغلب ـ دار و درخت ها و گیاهان و پرندگان و حیوانات و کوه و رود و اشیاء همان کوهپایه یوش پر می کرد که نیما اصرار داشت با نام مازندرانی آن نیز بازگو شوند.
او با همین ابزار طبیعی و ابتدائی به همه مسائل دور و نزدیکش ـ که به خوبی آنها را درک کرده، در خود ورود داده و در آنها ورود کرده بود ـ پاسخ می داد.
نیما بازتاب وقایع بزرگ بیرونی را بر خانه و کاشانه و کارهای روزانه اش در می افکند.
شبتاب
• «هنوز از شب، دمی باقی است!»
• می خواند در او، شبگیر
• و شبتاب از نهانجایش به ساحل می زند سوسو.
• به مانند چراغ من، که سوسو می زند در پنجره ی من
• به مانند دل من، که هنوز از حوصله و ز صبر من باقی است در او
• به مانند خیال عشق تلخ من، که می خواند
• و مانند چراغ من، که سوسو می زند در پنجره ی من
• نگاه چشم سوزانش ـ امید انگیز ـ با من
• در این تاریکمنزل می زند سوسو.
• نیما گرچه پاسخگوی بسیاری از دادها و بیدادهای عصر خود بود و در هر زمینه قلم فرسود، اما به گمان منمهمترین نقطه نظرش در بیرون از مزهای میهنش، انقلاب اکتبر و تولد کشور شوراها بود و در درون (میهنش)، حکومت دیکتاتوری بود، (که بشدت از برآمدن آفتاب در خانه همسایه می ترسید و با هزار شیوه، در برابر آن، دیوار می کشید، تا چشم و دل محرومان بدان روشن نشود و شاعر، همه تاریکی و سیاهی خانه خود را از آن پرده پوشی ها و روشنائی ستیزی های حکومت می دانست.)
• و اما نیما، اولی را می ستود و دومین را می کوبید و نطفه شعر اجتماعی و سیاسی نیما از همین جا ست که آغاز می شود.
• دیالک تیک دردناک نیما در بودن در درون سیاهی و نخواستن آن بود.
• می خواند در او، شبگیر
• و شبتاب از نهانجایش به ساحل می زند سوسو.
• به مانند چراغ من، که سوسو می زند در پنجره ی من
• به مانند دل من، که هنوز از حوصله و ز صبر من باقی است در او
• به مانند خیال عشق تلخ من، که می خواند
• و مانند چراغ من، که سوسو می زند در پنجره ی من
• نگاه چشم سوزانش ـ امید انگیز ـ با من
• در این تاریکمنزل می زند سوسو.
• نیما گرچه پاسخگوی بسیاری از دادها و بیدادهای عصر خود بود و در هر زمینه قلم فرسود، اما به گمان منمهمترین نقطه نظرش در بیرون از مزهای میهنش، انقلاب اکتبر و تولد کشور شوراها بود و در درون (میهنش)، حکومت دیکتاتوری بود، (که بشدت از برآمدن آفتاب در خانه همسایه می ترسید و با هزار شیوه، در برابر آن، دیوار می کشید، تا چشم و دل محرومان بدان روشن نشود و شاعر، همه تاریکی و سیاهی خانه خود را از آن پرده پوشی ها و روشنائی ستیزی های حکومت می دانست.)
• و اما نیما، اولی را می ستود و دومین را می کوبید و نطفه شعر اجتماعی و سیاسی نیما از همین جا ست که آغاز می شود.
• دیالک تیک دردناک نیما در بودن در درون سیاهی و نخواستن آن بود.
• این اولین مطلب منثوری است که از سیاوش کسرائی می خوانم.
• با سیاوش همسایه بودم و او را شخصا می شناختم، یعنی چند بار سلامش داده بودم و دستانش را فشرده بودم.
• همین و بس.
• اگر بشود این را شناخت نام داد، من هم می توانم بدان دل خوش کنم.
• ولی فکر نمی کنم که کسی زیر خورشید یافت شود که من به اندازه سیاوش عزیزش بدارم.
• من حتی در مرگ پدر و مادر خویش، چنان تلخ نگریسته ام، که در مرگ سیاوش.
• گریه بی امانی که همچنان و هنوز هم دست از سرم برنمی دارد.
• هدف از این نوشته ـ قبل از همه ـ شناخت نیما و سیاوش است:
• شناخت انسان هائی از جنس هیولاهای اسطوره ای، از جنس خدایان اولمپ.
• هدف از این نوشته، نوعی تلاش برای برقراری پیوند است، با کسانی که مرگ شان را باور نمی کنی، چرا که بر این باوری که خدایان ابدی، جاودانه، نامیرا و لایزالند.
• من فراز فوق الذکر از نوشته سیاوش را به تزهائی تجزیه می کنم تا تحلیل آن تسهیل شود:
تز اول
شعر نیما از جهت بافت و سرشت مضمونی، عمیقا بومی، محلی و به تعبیری دیگر، روستائی بود.
شعر نیما از جهت بافت و سرشت مضمونی، عمیقا بومی، محلی و به تعبیری دیگر، روستائی بود.
• مفاهیمی که سیاوش در این تز به خدمت می گیرد، عبارتند از «بافت»، «سرشت»، «مضمون»
• در آئینه مفاهیم هر کس می توان جهان بینی او را تماشا کرد.
1
بافت
بافت
• منظور سیاوش از بافت شبکه ای است که حاصل نهائی ترکیب عناصر متشکله شعر نیما ست.
• شاید بتوان با اندکی دست و دلبازی به دیالک تیک عنصر ـ ساختار ـ سیستم گریز زد:
• هر سیستمی از ترکیب عناصر معینی تشکیل می گردد.
• ساختار عبارت است از فرم پیوند عناصر با یکدیگر.
• اگر بخت یار باشد، این دیالک تیک روزی در تارنمای دایرة المعارف روشنگری مفصلا توضیح داده خواهد شد.
2
سرشت
سرشت
• سیاوش بیشک مقوله «سرشت» را به جای مقوله فلسفی بسیار مهم «ماهیت» (بود) بکار می برد.
• مقوله ماهیت با جفت دیالک تیکی خود، یعنی پدیده، دیالک تیک پدیده و ماهیت را تشکیل می دهد.
• در این دیالک تیک نقش تعیین کننده همیشه و همه جا از آن ماهیت است.
• تعریف دایرة المعارفی این دیالک تیک نیز دیر یا زود خواهد آمد.
• در فلسفه سعدی از دیالک تیک نمود و بود سخن می رود که فرمولبندی دیگری برای همین شناخت افزار دیالک تیکی مهم است.
3
مضمون
مضمون
• مقوله مضمون همان مقوله فلسفی دیرآشنای محتوا ست که با جفت دیالک تیکی خود، دیالک تیک صورت و مضمون را و یا دقیقتر بگوئیم، دیالک تیک فرم و محتوا را تشکیل می دهد.
• سعدی این دیالک تیک را به صدها نوع مختلف بسط و تعمیم می دهد:
• دیالک تیک پوست و مغز
• دیالک تیک پوسته و هسته
• دیالک تیک صورت و سیرت
• و غیره
• شعر نیما بنظر سیاوش بلحاظ ساختار و ماهیت و محتوا بومی است.
• چرا؟
• سیاوش به چه دلیل به این ارزیابی می رسد؟
• من خود هرگز به این ویژگی در شعر نیما نرسیده بودم.
• شاید از آن رو که خود من ـ همچنان و هنوز ـ روستائی ام و چیزهای روستا برایم طبیعی و عادی اند.
تز دوم
زمینه شعر نیما را ـ اغلب ـ دار و درخت ها و گیاهان و پرندگان و حیوانات و کوه و رود و اشیاء همان کوهپایه یوش پر می کرد که نیما اصرار داشت با نام مازندرانی آن نیز بازگو شوند.
زمینه شعر نیما را ـ اغلب ـ دار و درخت ها و گیاهان و پرندگان و حیوانات و کوه و رود و اشیاء همان کوهپایه یوش پر می کرد که نیما اصرار داشت با نام مازندرانی آن نیز بازگو شوند.
• سیاوش در این تز، دلیل ادعای خود را مثل پتکی بر روی میز می کوبد و راه بر سؤال بی پایه می بندد.
• این اما هنوز تمام ماجرا نیست.
• سیاوش بدین طریق از جهان بینی خود پرده برمی دارد، چیزی که من به امید کشفش، به بررسی سطر به سطر نوشته او کمر بسته ام.
• سیاوش نظرش را بر عناصر اصلی و مادی موجود در شعر نیما استوار می سازد.
• در تئوری شناخت سیاوش اوبژکت شناخت در دیالک تیک اوبژکت ـ سوبژکت نقش تعیین کننده را به عهده دارد.
• چرا؟
• زیرا محتوای شناخت نه در شناسنده، نه در سوبژکت شناخت، بلکه در موضوع شناخت، در اوبژکت شناخت نهفته است.
• سیاوش اهل تخیل و خیال بافی و خاطره گوئی نیست.
• سیاوش به ماتریالیست ها بیشتر شباهت دارد تا به ایدئالیست ها.
• او نظرات خود را نه از ذهن خویش، بلکه از دل واقعیت عینی استخراج می کند:
• سیاوش به قول انگلس، «طبیعت را با خود طبیعت توضیح می دهد!»
• این انعکاس انعکاس است:
• این انعکاس تصویر معنوی نیمائی در ضمیر سیاوش است.
• این انعکاس دوباره (دوگانه و دوگونه) واقعیت عینی است.
تز سوم
او با همین ابزار طبیعی و ابتدائی به همه مسائل دور و نزدیکش ـ که به خوبی آنها را درک کرده، در خود ورود داده و در آنها ورود کرده بود ـ پاسخ می داد.
او با همین ابزار طبیعی و ابتدائی به همه مسائل دور و نزدیکش ـ که به خوبی آنها را درک کرده، در خود ورود داده و در آنها ورود کرده بود ـ پاسخ می داد.
• سیاوش در این تز، دیالک تیک وسیله و هدف را به شکل دیالک تیک دارو درخت و دریا از سوئی و پاسخ به مسائل نزدیک و دور از سوی دیگر بسط و تعمیم می دهد.
• او ضمنا به میدان تئوری شناخت گام می نهد و مفهوم آشنائی به نام «درک» را بر زبان می راند.
• پروفسور مارکسیست زنده یاد، کلاوس هولتس کامپ کتابی تحت عنوان درک حسی ـ حتی ـ نوشته است.
• در شعر هوشنگ ابتهاج (سایه) نیز با واژه «ادراک» برخورد می کنیم که به جای خود مورد بحث قرار خواهد گرفت.
• درک حسی گام مهمی در روند شناخت چیزها، پدیده ها و سیستم های هستی عینی است.
• سیاوش ـ اما ـ به درک حسی چیزها، پدیده ها و سیستم ها قانع نمی تواند باشد.
• او از ورود هستی عینی در (ضمیر) نیما سخن می گوید.
• این حقیقت امر در تئوری انعکاس مورد برسی قرار می گیرد:
• چیزهای هستی در آئینه ضمیر انسان ها تصویری معنوی و باواسطه به جا می نهند.
• به قول سیاوش در انسان ها ورود می کنند.
• فرمولبندی سیاوش اما بمراتب دقیقتر و تأمل انگیزتر است:
• سیاوش از «ورود دادن چیزها در خود» سخن می گوید و نه از ورود اوتوماتیک چیزها در نیما.
• لنین بدرستی بر آن بود که انعکاس خاصیت ذاتی ماده است.
• چیزها بطور اوتوماتیک در یکدیگر منعکس می شوند، چیزها آئینه یکدیگرند.
• انعکاس صرف اما با شناخت فرسنگ ها فاصله دارد.
• انعکاس به مرحله حسی شناخت مربوط می شود.
• حواس گیاه و جانور و انسان واسطه ارگانیک انعکاس اند.
• شناخت اما از دیالک تیک حسی و عقلی تشکیل می یابد.
• سیاوش با مفهوم «ورود دادن چیزها در خویش»، عنصر آگاهی و ارادی را وارد روند شناخت چیزها می کند.
• نیما ـ به مثابه سوبژکت شناخت ـ آگاهانه و خواهانه چیزها را در ضمیر خویش منعکس می کند.
• مارکس از مفهوم «از آن خود کردن» استفاده می کند.
• انسان شناسنده هستی عینی را در خود می مکد، از آن خود می کند، بازسازی اش می کند و بدان خصلت انسانی می بخشد، طبیعت دومین را پدید می آورد.
• از این رو ست که حریفی ادعا می کند که کوه معینی پس از نقاشی شدن از سوی هنرمندی، زیباتر بنظر می رسد.
• کوه نقاشی شده، چیزی بیشتر از کوه واقعی ـ عینی اولین است.
• کوه نقاشی شده کوه است و انسان، کوه است و انسان نوعی، حتی.
• سیاوش اما در تئوری شناخت به خود افشاگری دیگری دست می زند.
• بنظر سیاوش تیزهوش، نیما فقط هستی عینی را ـ بطور منفعل و به مثابه مصرف کننده صرف ـ در خود وارد نمی کند، بلکه ـ بطور فعال و کوشا ـ متقابلا در هستی عینی ورود می کند.
• تئوری مارکسیستی انعکاس را بهتر از این نمی توان توضیح داد.
• در روند شناخت چیزها، دیالک تیک اوبژکت ـ سوبژکت بر قرار می شود، دیالک تیک چیزها و انسان شناسنده بر قرار می شود.
• سوبژکت شناسنده نمی تواند و نباید به عکس برداری عکاسواره از اوبژکت شناخت قناعت کند، بلکه خواه و نا خواه در آن نفوذ می کند، تا به کنه آن، به چند و چون ذاتی آن پی ببرد.
• سوبژکت در روند انعکاس با اوبژکت در می آویزد.
• سوبژکت اوبژکت را زیر و رو می کند و در عین حال، خود زیر و رو می شود.
• دگرگون کردن و دگرگون گشتن دمادم، دیالک تیکی را تشکیل می دهند.
• سوبژکت از خطه نمود به ظلمات بود نفوذ می کند، از ظاهر ملموس و مرئی و محسوس چیزها به باطن ناملموس، نامرئی و نامحسوس آنها سفر می کند.
• سفری دشوار و عصب سوز و عرقریز.
• حقیقت چیزها در اعماق، در ظلمات مخاطره آمیز، اسیر پای در غل و زنجیر طبیعت سرسخت است و برای رهائی، در انتظار بنی آدم نشسته است، تا به قول هگل، از پله های شعور (مفاهیم و مقوله ها) پائین رود و بند از پای اش بر دارد، بیرون آورد و هدیه بنی بشر کند.
• آب حیات کذائی در ادب کلاسیک ایران، که در ظلمات نهان است، باید همان حقیقت دشوار دست نا یافتنی باشد.
• آب حیات دست نا یافتنی، با تدوین شناخت افزار مارکسیستی ـ لنینیستی به چیزی دسترس پذیر بدل می شود.
• و سیاوش یکی از چاوشان و مخبران صادق این شناخت افزار ساده و همه فهم باید باشد.
• سیاوش بلحاظ معرفتی ـ نظری نیز مارکسیستی تمام عیار بنظر می رسد.
• باید ببینیم.
تز چهارم
نیما بازتاب وقایع بزرگ بیرونی را بر خانه و کاشانه و کارهای روزانه اش در می افکند.
نیما بازتاب وقایع بزرگ بیرونی را بر خانه و کاشانه و کارهای روزانه اش در می افکند.
• سیاوش اکنون خود، تئوری انعکاس را به نام می خواند و از واژه «بازتاب» استفاده می کند.
• با واژه «بازتاب» به این معنا، در اشعار احسان طبری نیز برخورد می کنیم.
• نیما ـ بنظر سیاوش ـ وقایع بیرونی را در آئینه خانه و کاشانه خویش به تماشا می نشاند و نشان مردم می دهد.
• دیالک تیک تو در توی انعکاس:
• چیز بیرونی در آئینه معنوی شاعر منعکس می شود، تا در قالب چیزهای دور و بر شاعر انعکاس مجدد یابد و نشان همگان داده شود، یعنی در آئینه ضمیر توده ها منعکس شود.
• به زبان هگل، واقعیت عینی بیرونی در ضمیر سوبژکت (نیما) منعکس می شود، ماده فرم عوض می کند و به روح بدل می گردد، وجود به شعور استحاله می یابد.
• شعور را شاعر نمی تواند به بند کشد و لذا شعور ـ به نوبه خود ـ در آئینه جهان عینی دور و بر نیما منعکس می شود، تا بار دیگر در آئینه ضمیر نیما منعکس شود و جامه شعر به خود می پوشد.
• به زبان هگل، روح و یا شعور تجسم می یابد، جسمیت می یابد، شیئیت و مادیت و عینیت می یابد تا دوباره از پله های مفاهیم بالا رود و به تعالی روحانی دست یابد.
• بدین طریق دیالک تیک ماده و روح، دیالک تیک وجود و شعور دو باره قوام می یابد.
شبتاب
• «هنوز از شب، دمی باقی است!»• می خواند در او، شبگیر
• و شبتاب از نهانجایش به ساحل می زند سوسو.
• به مانند چراغ من، که سوسو می زند در پنجره ی من
• به مانند دل من، که هنوز از حوصله و ز صبر من باقی است در او
• به مانند خیال عشق تلخ من، که می خواند
• و مانند چراغ من، که سوسو می زند در پنجره ی من
• نگاه چشم سوزانش ـ امید انگیز ـ با من
• در این تاریکمنزل می زند سوسو.
• سیاوش قصد تحلیل شعر نیما را دارد.
• من کنجکاوم که او چگونه به این امر مبادرت خواهد ورزید.
• ما ایرانی ها بیشتر به انشاء نویس های دبستانی شباهت داریم، تا به تحلیلگری مارکسیست.
• سیاوش اما آدمی را غافلگیر می کند.
• او برای تحلیل شعر نیما ـ قبل از همه ـ مفاهیمی را از شعر نیما برمی گیرد و مثل تکخال هائی نشان خواننده می دهد.
• علمی تر و مارکسیستی تر از این ـ بنظر من ـ نمی توان به تحلیل اندیشه های کسی پرداخت.
• چرا که مفاهیم ـ به قول هگل ـ پله های شعور اند.
• جهان بینی هرکس را می توان ـ قبل از همه ـ در مفاهیم او جستجو کرد، یافت و دریافت.
• اولین مفهوم شبتاب است.
• شبتابی که صمد بهرنگ ـ بی تردید تحت تأثیر خردمند یوش ـ از قولش، ماندگارترین و سماجت بارترین حکمش را در جان زمانه خویش می ریزد:
• «نور هر چقدر هم ناچیز باشد، بالاخره روشنائی است!»
• صمد بهرنگ به خطه دیالک تیک عینی گذشته است، اگرچه او در اواخر عمر کوتاهش به آموزش مقوله های فلسفی آغاز کرده بود.
• او نور را بلحاظ کمی صرف نمی سنجد.
• او احتمالا بطور خودپو، یعنی بی آنکه خود متوجه شود، کمیت را در داربست دیالک تیکی اش می بیند، در دیالک تیک کمیت و کیفیت.
• این همان دیالک تیکی است که شیخ بی نظیر شیراز هزاران بار بسط و تعمیم می دهد و ذره ذره در شعور خواننده خویش می ریزد:
سعدی
• آن شنیدی که لاغری دانا• گفت باری به ابلهی فربه
• اسب تازی وگر ضعیف بود
• همچنان از طویله ای خر، به
• کمیت چیزها، پدیده ها و سیستم ها ـ به تنهائی ـ بیانگر چیزی نیست.
• کمیت فقط در دیالک تیک کمیت و کیفیت معنی پیدا می کند و قابل ارزیابی می شود، کیفیت هم به همین سان، همه جفت های دیالک تیکی هم به همین سان.
ادامه دارد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر