نقدی بر «دیالک تیک روشنگری» مکتب فرانکفورت (5)

روشنگری بمثابه پدیده ای تاریخی و بمثابه موضوع بحث های جاری
جدال بر سر روشنگری
پروفسور دکتر وینفرید شرودر
برگردان شین میم شین

بخش چهارم

• روشنگری پژوهی که از سال های 60 قرن بیستم در کشورهای آلمان فدرال، فرانسه، ایتالیا و ایالات متحده تقویت گسترده می یابد و شکوفا می شود، خود دلیل بر بطلان تشبثات هورکهایمر و آدورنو در زمینه تحریف پدیده تاریخی روشنگری است.
• ابعادی که این جریان توجه انگیز و تأمل انگیز ـ بلحاظ تاریخ علم ـ کسب کرده، در فاکت های زیر عیان می گردد:

1

• در سال 1967 در سنت آندرو (اسکاتلند) دومین کنگره روشنگری افتتاح می شود که در آن تأسیس «انجمن بین المللی بررسی قرن هجدهم» به تصویب می رسد.

2

• در سال 1974 حدود 2500 پژوهشگر روشنگری به این انجمن تعلق پیدا می کنند.

3

• در سال 1987 هفمین کنگره بین المللی روشنگری در بوداپست برگزار می شود.

4

• راجع به فعالیت های پژوهشی بین المللی در زمینه روشنگری هر سه ماه یکبار بولتنی منتشر می شود.

5

• شماره بیستم این بولتن در زمینه موضوعات اصلی مربوط به سال 1789 در سال 1988 منتشر شده است.

6

• این شکوفائی روشنگری پژوهی بین المللی در سال های 70 و 80 قرن بیستم تعداد بیشماری از متون مربوط به قرن هجدهم را قابل استفاده می کند، که تا آن زمان از دیده ها پنهان مانده بودند و تعداد قابل توجهی از انتشارات صورت می گیرد که ببرکت آنها تصویر عصر روشنگری از نقطه نظرهای معینی دستخوش تغییر می گردد.

7

• این توسعه بین المللی روشنگری پژوهی، روشنگری پژوهی آلمان دموکراتیک را به مصاف می طلبد:
• چون تنها در این چالش فکری است که روشنگری پژوهی آلمان دموکراتیک می تواند در مقیاس بین المللی برسمیت شناخته شود.

• پاسخ به این پرسش که آیا این روند شکوفائی روشنگری پژوهی تحت تأثیر طرح تاریخی ـ فلسفی موسوم به دیالک تیکی روشنگری قرار داشته و اگر آری، به چه میزانی تحت تأثیر آن قرار داشته، دشوار است.

8

• اما در هر صورت، در روشنگری پژوهی توجه به مسئله موسوم به پایان روشنگری و توجه به جریانات بین المللی در چارچوب جنبش روشنگری تقویت یافته است.
• ببرکت توسعه بین المللی روشنگری پژوهی نظر ورنر کراوس بروشنی مورد تأیید قرار می گیرد که «بررسی افکار روشنگری را هرگز نباید اتلاف وقت تلقی کرد.»
• اما گذشته از این، چالش شورانگیز به میراث مانده در عصر حاضر میان روشنگران نوین و طرفداران پساتاریخ و پسامدرن تأیید بمراتب نیرومندتری بر صحت نظر ورنر کراوس است.

9

• این چالش در چرخش گرایش سیاسی کنسرواتیو (محافظه کار) در سال های هفتاد سر می گیرد و در سال های هشتاد فرم لشکرکشی قلمی به خود می گیرد.
• کلام قصار معروف در سال 1979 تحت عنوان «وضع روحی عصر حاضر» بیانگر این لشکرآرائی ایدئولوژیکی بوده است.
• اینجا از سوئی، سخن از آن می رود که روشنگری به درجه خرد ابزاری تنزل داده شده، تا «ادبیات به مثابه وکیل میتولوژی فردی بتواند بی درد سر و بی مزاحمت در مقابل علم و اوتوپی قد علم کند» و از سوی دیگر از استحاله دیالک تیک روشنگری به «جهانتصویر مانیگرایانه فلاسفه جدید» سخن می رود.

آرنولد گلن (1904 ـ 1976)
جامعه شناس و فیلسوف آلمانی
نماینده آنتروپولوژی فلسفی
همراه با هلموت پلسنر و ماکس شلر
حریف آدورنو از موضع کنسرواتیو (محافظه کاری)

• ضمنا این سؤال بر لب می آید که چگونه می توان پس از خواندن فاتحه ای بلند ـ حتی از سوی آرنولد گلن ـ بر سر گور پست هیستوریسم (پساتاریخ)، به حفظ آبروی خود نایل آمد:
• آرنولد گلن گفته بود که «از پست هیستوریسم (پساتاریخ) ـ بلحاظ تاریخ ایده ها ـ دیگر نمی توان انتظاری داشت.»

• مراجعه کنید به پست هیستوریسم در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

10

• یورگن هابرمس در سال 1981 با یکسان قلمداد کردن کنسرواتیسم و پست مدرنیسم (پسامدرنیته) این بحث به میراث مانده را جامه سیاسی می پوشاند و تشدید می کند.

• (کنسرواتیسم به موضعگیری سیاسی اصلی ئی اطلاق می شود که خواهان حفظ نظام اجتماعی موجود است. مترجم)

11

• پطر اسلوترگیک در سال 1983 با انتشار کتاب دو جلدی جنجال انگیزش تحت عنوان «انتقاد خرد موهن» آخرین کلام در باره روشنگری را بر زبان می راند.

12

• از ژوئیه 1984 تا فوریه 1985 آکادمی هنرها در برلین غربی سخنرانی هائی را تحت عنوان «رؤیای خرد ـ ذلت روشنگری» برگزار می کند.

13

• یورگن هابرمس در سال 1985 انتقاد خود را از پست مدرنیسم (پسامدرنیته) در «بحث فلسفی مدرنیته» تدقیق می کند.
• 12 جلسه تدریس.
• در این جلسات میان دو فرم اکتوئل وداع پسامدرن با سنت خرد فرق گذاشته می شود:

1

• فرم آنارشیستی وداع با خرد

2

• فرم کونسرواتیو وداع با خرد.

14

• همزمان، آلبرشت ولمر ـ پروفسور فلسفه در شهر کونستانس ـ با کتاب خود تحت عنوان «راجع به دیالک تیک مدرنیته و پسامدرنیته» ـ «انتقاد از خرد مابعد آدورنو» (1985) اعلام وجود می کند (و برنده جایزه آدورنو به مبلغ 50 هزار یورو می شود. مترجم)

از آنجا که در این بحث، روشنگران نوین از اتیک پیشرفت و پیش بینی به دفاع برمی خیزند و پست هیستوریست ها و پست مدرنیست ها بر این نظر پافشاری می کنند که پل پیوند میان گذشته و حال بطور قطعی از هم گسیخته است و باور مصرانه بر برابرنهادی (آلترناتیوی) در آینده، روشنگری و پیشرفت را خرافه ای سنتی تلقی می کنند، این بحث از همان آغاز بعد سیاسی کسب می کند.

ادامه دارد