مقوله به چه معنی است (2)

ایمانوئل کانت (1724 ـ 1804)

برجسته ترین نماینده فلسفه کلاسیک آلمان
اثر او تحت عنوان «انتقاد از عقل محض» نقطه عطفی در تاریخ فلسفه و آغاز فلسفه مدرن محسوب می شود.
کانت در زمینه های زیر دورنمای فراگیر نوینی به روی فلسفه گشوده است:
اتیک (انتقاد از عقل عملی)
استه تیک (انتقاد از قوه قضاوت)
فلسفه مذهب
فلسفه حقوق
فلسفه تاریخ

مقوله
پروفسور آلفرد کوزینگ
پروفسور گئورگ کلاوس
برگردان شین میم شین

• کانت (1724 ـ 1804 میلادی) در اثر بسیار ارزشمند خود بنام «انتقاد از خرد محض» سیستم مقوله ای جدیدی عرضه کرد.

• او برخلاف ارسطو، مقوله ها را نه انعکاس جهان عینی، بلکه (از موضع ایدئالیسم ذهنی) بمثابه مفاهیم اساسی ـ حقیقی خرد محض محسوب داشت.

• بنابرین کانت بنیان مقوله ها را نه در پیوندهای عینی جهان مادی، بلکه در تفکر محض می جوید.

• تفکر محض ـ بنظر کانت ـ در فرم های قضاوت نمودار می گردد.

• از این رو ست که او مقوله ها را از فرم های قضاوت متداول در منطق آن زمان استخراج می کند، که بشرح زیر اند:

1

• کمیت

2

• کیفیت

3

• رابطه

4

• مودالیته

• کانت بدین طریق، چهار دسته از مقوله ها بدست می آورد:

I
مقوله های کمیت

1

• یکتائی (وحدانیت)

2

• چندتائی (کثرت)

3

• همه تائی (کلیت)

II
مقوله های کیفیت

1

• واقعیت

2

• نفی

3

• تحدید

III
مقوله های رابطه

1

• جوهر و تصادف

2

• علت و معلول

3

• تأثیرمتقابل

IV
مقوله های مودالیته

1

• امکان ـ عدم امکان

2

• هستی ـ نیستی

3

• ضرورت ـ تصادف

• تئوری شناخت ماهیتا ایدئالیستی ـ ذهنی کانت، او را بر آن داشت که منشاء و محتوای عینی مقوله ها را انکار کند و برای مقوله ها منشاء و محتوای سوبژکتیف (ذهنی) قائل شود.
• نتیجه استخراج مقوله ها از فرم های قضاوت این می شود که تابلوی مقولات او به مطلق کردن سطح نازل توسعه منطق در آن زمان بپردازد.

• از این رو ست، که سیستم مقولات کانت بطور تصنعی تنظیم یافته و حاوی اشکالات جدی است.

• خدمت بزرگ و ماندگار کانت در زمینه آموزش مقوله ها عبارت است از بررسی نقش مقوله ها در عرصه تفکر.

• مقوله ها ـ بنظر کانت ـ «شروط ماورای تجربی دانش ها هستند.»
• زیرا تنها بکمک مقوله ها ست که تفکر می تواند از تنوع مشاهدات به سنتزی در ضمیر، به «وحدت ترانسندنتال اپرسپسیون» دست یابد.

• (سنتز در قاموس کانت، عبارت است از روشی برای گذار از مفاهیم ساده به مفاهیم پیچیده و بغرنج. مترجم)

• (ترانسندنتال (ماورای تجربی):
• از کانت به بعد، ترانسندنتال بمعنی آنچه که قبل از هر تجربه (دانش) وجود دارد و تجربه (دانش) را امکان پذیر می سازد، بکار می رود:
• «من شناختی را ترانسندنتال می نامم که بطور کلی نه فقط با اشیاء، بلکه با نوع شناخت ما از اشیاء ـ اگر آن بطور اپریوری (ماورای تجربی) امکان پذیر باشد ـ سر و کار دارد.» مترجم)

• (اپرسپسیون عبارت است از نظامدهی در ضمیر به آنچه که توسط فهم تمیز دهنده بازتاب می یابد. مترجم)

• نتیجه حاصل از آموزش مقوله ای کانت، این می شود که کلیه پدیده ها، بنا بر پیوندشان، تابع مقوله ها هستند و بوسیله مقوله ها تعیین می شوند.
• «مقوله ها عبارتند از مفاهیمی که برای پدیده ها، یعنی برای طبیعت، بمثابه تجسم کلیه پدیده ها، بطور ماورای تجربی قانون وضع می کنند.»

• آموزش کانت در باره نقش منطقی مقوله ها در تفکر بشری حاوی معارف و نکات مهمی است که برای توسعه بعدی آموزش مقوله ای ماتریالیستی ـ دیالک تیکی اهمیت دارند:

1

• ماتریالیسم دیالک تیکی و تاریخی مقوله ها را انعکاس های بطور تاریخی پدید آمده ماده، توسعه ماده و ماهوی ترین پیوندهای ماده بشمار می آورد.

2

• مقوله ها در فلسفه مارکسیستی ـ لنینیستی سیستم بهم پیوسته ای را تشکیل می دهند.

3

• مقوله ها در این سیستم، ستون فقرات جهان بینی ماتریالیستی ـ دیالک تیکی را تشکیل می دهند.

4

• مقولات ماتریالیسم دیالک تیکی و تاریخی نقاط گرهی شناخت اند.

5

• مقولات فلسفی را می توان تا حد معینی، مقولات مطلق تلقی کرد.
• زیرا آنها را نمی توان به مفاهیم عامتر دیگری تقلیل داد.

ادامه دارد