زندگی در پسا مدرنیته

بحران به مثابه فرم زندگی
دکتر ورنر سپمن
فیلسوف، جامعه شناس و اندیشمند گرانقدر معاصر
برگردان شین میم شین

• سرمایه داری جلال دلفریب مرحله رشد خود را پشت سر گذاشته است.
• تضادهائی که مدت های مدیدی، در پشت پرده ی رفاه، از دیده ها پنهان بودند، پس از پیروزی مدل غربی، در کشاکش میان دو اردوگاه جهانی، چهره واقعی خود را برای مردم جوامع سرمایه داری نشان می دهند.

• مناسبات رادیکاله شده ی تمام ارضی سرمایه داری، تغییر بحرانی و دردناک شرایط کار و زندگی را به دنبال آورده است.
• موج راسیونالیزه کردن متکی بر تکنولوژی انفرماتیکی، با شدت و عمق بی سابقه ای جهان کار را دچار دگرگونی بنیادی کرده و مهر مخرب خود را بر کلیه مناسبات زندگی می کوبد.
• تجدید سازمان تقسیم کار بین المللی و تشدید رقابت، فشار بر زحمتکشان را بطور چشمگیری افزایش داده است:
• با تعداد هرچه کمتر کارکنان، باید بازدهی هرچه بیشتر حاصل آید.

• برای رسیدن به این هدف کلیه قراردادهای کاری مربوط به کاهش ساعات کار و حفاظت از محیط کار، که ثمره مبارزات زحمتکشان، طی دهه های متمادی بوده، زیر علامت سؤال قرار گرفته اند.
• در کارگاه ها فشار خارق العاده ای بر زحمتکشان اعمال می شود.
• تمام اوقات زندگی کارگران، بی شرط و شروط و بی چون و چرا، در اختیار تام و تمام سرمایه قرار می گیرد.
• با تغییر ساختارهای سازمان کارگاهی و بیکاری توده ای ناشی از آن، نگرانی، هراس و بی فردائی گسترش می یابد.

• بسیاری از تخصص ها، که تا چندی قبل، امید برانگیز جلوه می کردند، ارزش و اعتبار خود را از دست داده اند و انتظار کارفرمایان را برآورده نمی سازند.

• ارزیابی واقع بینانه از لیاقت و کارآئی خویش دشوار شده است و انتظار فردائی نسبتا مرفه، انتظاری عبث و بیهوده می نماید.

• آنچه دیروز، امید بر انگیز بود، امروز سؤال بر انگیز شده است.

• با تشدید بهره کشی از کالای نیروی کار، مخاطرات اجتماعی غیر قابل پیش بینی شده اند.

• نه «آموزش حرفه ای و نه تحصیل دانشگاهی»، نه «آمادگی به تحرک و نه پذیرش تغییر حرفه» که از سوی مؤسسات پژوهشی وابسته به رژیم، به عنوان «شرط لازم مدرنیته» قلمداد می شدند و به عنوان ضامن موفقیت در جامعه به حساب می آمدند، راه حلی برای خروج از بن بست شغلی، بیکاری و سقوط اجتماعی عرضه نمی کنند.

• موج بحران اقتصادی معاصر دینامیسم انباشت سرمایه را دچار تغییر بنیادی کرده و شیوه اداره مرسوم جامعه را زیر علامت سؤال قرار داده است:
• با افزایش نفوذ سرمایه مالی، «رؤسای کنسرن ها خود را مجبور می بینند که سرعت افزایش سود را بالاتر ببرند، بالاتر از آنچه با میزان رشد انطباق دارد.

• برای نیل به این هدف باید یا تعداد کارکنان و یا میزان دستمزد و یا هردو کاهش یابند.

• برای مثال در زیمنس، کهنسال ترین کنسرن بین المللی آلمان، صاحبان سرمایه، که 150 سال متمادی به سودهای 8 ـ 10 در صد قانع بودند، اکنون صندوق های مالی، برای سرمایه ی بکار افتاده، سود حداقل 15 درصدی در خواست می کنند و «مدیریت کنسرن دست بکار تخریب شده است:
• بسیاری از بخش های شرکت تعطیل شده اند، کارهای خدماتی به شرکت های خارجی، که دستمزدهای غیرقراردادی پرداخت می کنند، محول شده اند و زمان کار افزایش یافته است.»

• نتیجه آن، پیدایش شرایطی است، که نه تنها در حواشی جامعه، بلکه در کل آن، خصلت یک بحران ویرانگر به خود گرفته است.

• جامعه در منجلاب نگرانی، هراس، بی تفاوتی و بی وجدانی غوطه می خورد!

• تشدید توسعه نابرابری، مدل «فوردیستی» جامعه را کنار می زند و «تعدیل منافع» دولتی ـ اجتماعی را در عرصه های بیشتری از میدان بدر می کند.
• نومیدی و سردرگمی جو غالب را تشکیل می دهد.
• هراس از عدم موفقیت اجتماعی و بی پناهی، در مقابل نیروهائی که زندگی انسان ها را مورد هجوم قرار می دهند، اشاعه می یابد.
• احساس در دست داشتن زمام زندگی خصوصی، حداقل در زیرعرصه های جامعه، از بین رفته است.

• یقین سنتی تار و مار شده و اعتقاد به راه نجات فرو مرده است.

• هیچ آموزش حرفه ای کاریابی و اشتغال را تضمین نمی کند و هیچ تحصیل دانشگاهی جلوی زاید شدن در آینده را نمی گیرد.

• دره میان مطالبات اجتماعی ـ سیاسی و واقعیت موجود عمیقتر می شود:
• به برکت «یورش آموزشی» سال های 70 ـ 80 میلادی، انتظارات شرکت در حیات اجتماعی توسعه یافته اند، ولی به تناسب آن، امکان واقعی یافتن اشتغال مناسب با درجه تحصیلی پدید نیامده است.

• پیدا کردن کار و اشتغال به امید تصاف و احتمال رها شده است و به برنده شدن در بلیط بخت آزمائی شباهت دارد.
• مفهوم برنامه مند «مدرنیته» در شعور اجتماعی ـ فرهنگی سال های 90، دیگر کمترین اعتباری ندارد:
• باور به منطق پیشرفت رنگ باخته است.
• روشنگری الکن مانده است.
• راه حل های مبتنی بر همبستگی و تصورات رهائی اجتماعی از عرصه سیاسی رخت بر بسته اند.

• امید به فردای بهتر برباد رفته است.

• عبث انگاشتن عمل خویش و بی دورنمائی حوادث اجتماعی تأثیر و نفوذ روز افزونی کسب می کنند:
• انعکاس ایدئولوژیکی توسعه بحران در معیارهای جهان بینانه ی غالب، مقبولیت بیشتری کسب می کند.

• راه حل های مربوط به تغییرات اجتماعی، دیگر با تجارب شخصی افراد نمی خوانند و در خطر مدام دیدن دورنمای آتی زندگی فردی، تخیل انسان هائی را که راه نجات را در اجتماعی کردن می دیدند، مفلوج کرده است.

• سمتگیری های آینده نگر تحت فشار احساس مغشوش ترس و چه بسا ترس از زندگی، از عرصه بدر رانده می شوند.
• حتی مطالبات اجتماعی ئی که انسان ها با آنها مواجه می شوند، تضاد آمیزند.
• چرا که بر خلاف اسطوره های اجتماعی ـ نظری راجع به شروع «عصر مابعد صنعتی» و «پایان جامعه اشتغال»، معیارهای سمتگیری سنتی از اعتبار شکست ناپذیری برخوردارند.

• مقام انسانی هرکس در جامعه، همچنان بنا بر حرفه و شغل او تعیین می شود و هرکس ارزش خویشتن خویش را بنا بر لیاقت و کارآئی به رسمیت شناخته شده خویش ارزیابی می کند.

• اما از آنجا که به سبب روندهای ایزوله کردن اجتماعی، کمتر کسی امکان تحقق بخشیدن به لیاقت و قابلیت خود را پیدا می کند، بحران اقتصادی به یک روند اجتماعی ـ فرهنگی مخرب منتهی می شود.

• اخراج گروه های بزرگی از مردم از کار به بروز اختلالات روانی و اغتشاشات هنجاری در زندگی شخصی افراد منجر می شود.

• احساس تهدید، بیچارگی و چاره ندانی زمینه مناسبی است، برای پیدایش عقده حقارت و کینه نسبت به همنوع.

• گرایشات منزوی گر و منفردساز ناشی ازشرایط مبتنی بر رقابت، راه را برای اعتماد صرف به نیروها و توانائی های خودی هموار می سازد.

• فشار ناشی از بحران سبب می شود، که انسان ها در «تنازع بقا» ـ بی محابا ـ به «استفاده از زور بازو» برای کنار راندن دیگران و به کرسی نشاندن منافع خود روی آورند.

• قلدری و زورگوئی مسئله هر روزه مردم شده است و طرف دیگر مدال بی تفاوتی و بی رحمی اجتماعی «کیفی» جدیدی را تشکیل می دهد.

• طبقات ممتاز از سقوط هر روزه توده های مردم به دره ذلت و بدبختی و مواجه شدن با تنزل مقام و بیکاری ککش هم نمی گزد.

• رادیکاله شدن انباشت سرمایه به تشدید تمایزات اجتماعی و به پیدایش جو خشونت نسبت به همدیگر منجر شده است.

• آمادگی مردم برای پذیرش نابرابری، سقوط و تنزل مقام افزایش یافته است و «تحقیر انسانها به عنوان امری عادی تلقی می شود.»

• مناسبات زندگی ئی پدید آمده است، که «هرکس دیواری از یخ دور خود می کشد، تا در پناه آن بتواند ادامه حیات دهد.»

• انسان ها از مردم می برند و به زندگی خصوصی ـ به مثابه چاردیوار حفاظتی ـ پناه می برند.

• مردم نسبت به حوادث اجتماعی بی تفاوتند، زیرا نسیان عمدی تضادها و مخاطرات اجتماعی به اصل بقای روانی ـ اجتماعی افراد بدل شده است.

• بی پناهان می کوشند، با پناه بردن به دامن توهمات، خود را از مخاطرات زندگی مصون دارند و با فرمول های تعقل ایدئولوژیکی خواهش های حیاتی خود را آشکار می سازند.

• نتیجه محتوم این تلاش برای «حفظ ظاهر یک هستی انسانی»، به قول مارکس، بکمک وسایل بی خاصیت و بی اثر، عبارت است از آشتی مجدد با نتایج مناسبات اجتماعی بیگانه شده از طریق تخریب حساسیت خویش و از طریق تخدیر حس پیکارجوئی خویش.

• با تخریب سیستم های تأمین اجتماعی فرم هائی از حاشیه نشینی و فقر پدید می آیند، که کمتر کسی برگشت شان را تصور می توانست کرد.

• شکاف عمیقی سرتا پای جامعه را از هم می درد:
• در مقابل کسانی که در «مراکز» رفاه مشغول به کار اند، انبوه رو به افزایشی از انسان هائی با مدارک تحصیلی بی ارزش و بی اعتبار شده و با درآمدی با سیر نزولی صف کشیده اند و فروشندگان نیروی کار، شب و روز با این سؤال کلنجار می روند، که به چه مدتی امکان اشتغال خواهند داشت.

• کسی که از چارچوب های بازتولید بدر رانده می شود، فقط با صدمات اقتصادی ناشی از آن مواجه نمی شود، بلکه از لحاظ اجتماعی نیز به حاشیه رانده می شود و ارزش و اعتبار خود را، به مثابه عضو مفید جامعه از دست می دهد.

پایان