خود آموز خود اندیشی (۸۷۱)

شین میم شین

باب دوم

در احسان

حکایت بیست . دوم

(دکتر حسین رزمجو، «بوستان سعدی»، ص ۷۷)

ما به سوی آنچه دانش زمانه مان نموده، می رویم!

 

۱

نه هرکس سزاوار باشد، به مال

یکی مال باید، یکی گوشمال

معنی تحت اللفظی:

به همه نباید انعام داد.

 بعضی ها را هم باید گوشمالی داد.

 

سعدی

در این بیت شعر،

دلیلی نیست که در رد تئوری احسان اختراع نکند.

 

ما اغلب یادمان می رود، بپرسیم که مخاطب سعدی کیست؟

این پندها را سعدی به اعضای کدام طبقه اجتماعی سرهم بندی می کند؟

طبقه رعیت و طبقه متوسط تحت ستم که نمی تواند به کسی مال ببخشد.

 

سعدی

 اگر هم از وضع رقت بار رعایا بی خبر باشد، از وضع برادر بقالش و خانواده دردمندش که بی خبر نیست،

 پس مخاطب او باید اشراف بنده دار، فئودال و دربار باشند.

پس سعدی به «خداوندان نعمت» و «بزرگان» رهنمود می دهد، تا به برخی ها مال و به برخی دیگر گوشمال دهند.

اما معیار و ملاک عینی برای بذل مال و اعمال گوشمال در دیالک تیک سود و زیان تعیین خواهد شد.

 

کردار نیک

کرد و کاری است که در نهایت سودآور باشد.

اگر ستم بر رعایا و تشدید استثمار آنان (گوشمال) سودآور باشد، کار درستی خواهد بود و بی خیال «پشت و پناه سلطنت بودن رعایا.»

 

اگر بذل سیم و زر (مال) به سلطان قلدرتر دفع شر کند، یعنی سودآور باشد، آن هم کردار نیک خواهد بود،

 حتی به ازای افزایش خراج بر دهقانان و تخریب اقتصاد کشاورزی و یا به بهای مصادره اموال تجار و تخریب اقتصاد تجاری.

 

ادامه دارد.