دایرة المعارف روشنگری: فرهنگ مفاهیم فلسفی (الف) انقلاب فنی (۷) (بخش آخر)

پروفسور دکتر کلاوس دیتر ووستنک

برگردان

شین میم شین

۲۱

بر بنیان روند کار می توان نظام فونکسیون های کاری ئی را که گام به گام به طور فنی تحقق می یابند و اعضای مربوطه آنها را به مثابه ستون های مادی طبیعی و یا فنی ـ مصنوعی در تابلوی زیر نشان داد:

عملیات

تأثیر فیزیکی بیواسطه بر موضوع کار، بر ساخت مکانیکی و یا فیزیکی ـ شیمیائی آن.

سازمان و پویائی حرکت ابزار کار و انتقال انرژی بر موضوع کار به وسیله ابزار کار (عملیات دستی)

تولید، دریافت، تغییر فرم و انتقال انرژی محرکه بر وسایل عملیاتی (عضلات و اعضا)

هدایت اولیه، بیواسطه (قبل از همه تنظیم) عملیات کاری ماشین های کار و ماشین های محرکه متصل به هم و یا ماشین های محرکه صرف (تولید انرژی)

۴.۱

انرژی کمکی و یا وسایل عملیاتی کمکی اعضای کاری.

دادن علائم هدایتی به ماشین، تقویت آن و تغییر فرم.

(«به کار اندازی» با دست، تنظیم با دست)

۴.۲

دریافت علائم، ذخیره کردن علائم و عقربه اندازه گیری

(فونکسیون حواس پنجگانه، حافظه)

۴.۳

خود فونکسیون تأسیسات تنظیمی و یا هدایتی به مثابه حلاجی اطلاعات مربوط به اندازه های هدایتی، اطلاعات برگشتی و اطلاعات ثابت به وسیله الگوریتم های هدایتی برای استخراج اندازه تنظیمی.

(به مثابه عملیات فکری در مغز)

مطلوب سازی شیوه کار تنظیمگر نخستین

(۴ و قبل از همه ۴.۳)

انطباق متد کار بر شرایط تعویض و غیره به وسیله برنامه های درجه عالی تر

۲۲

بعد نوبت به تعداد زیادی از فونکسیون های به طور سلسله مراتبی طبقه بندی شده مغز در زمینه های زیر می رسد:

الف

در زمینه حل مسائل

در زمینه برنامه ریزی

در زمینه سازماندهی هدفمند جریان کار، به انضمام تشکیل مدل داخلی و خارجی فراورده های کار

طرح و تهیه وسایل کار (تشکیل و توسعه)

شناخت علمی (پژوهش) و غیره.

۲۳

توسعه اوتوماتیزاسیون روندهای حلاجی اطلاعات، نخست جوانب منفرد محدودی را به طرز روز افزونی شامل می شد (مثلا اوتومات هائی که هویریستیکی کار می کردند، برای انجام کارهای تشکیل و پروژه سازی برنامه ریزی شده به کار می رفتند.

تدارک تصمیمگیری برای فونکسیون های اداری و برنامه ریزی فقط تا حدودی اوتوماتیزه شده بودند.)

۲۴

در نتیجه، می توان گفت که انجام فنی فونکسیون های مربوط به کنترل به هنگام کار با ماشین ها (بنا بر ۴.۱ و ۴.۲)، خصلت یک انقلاب فنی داشته است:

(توسعه فن خبررسانی و فن ابزارسازی در قرن نوزدهم)

۲۵

مارکس هم به نقش احتمالی یک پیشمرحله معین ماشین کار اشاره کرده است.

(مارکس و انگلس، «کلیات»، جلد ۲۳، ص ۳۸۵، ۳۶۸)

۲۶

اما برعکس، استفاده از ابزار کار را نمی توان به راحتی انقلاب فنی نام داد.

اگرچه روند کار به طور کلی با تولید ابزار کار و با استفاده از آن آغاز می شود و ابزارهای کار با بقیه وسایل (عملیاتی) کار به لحاظ فونکسیون تفاوت دارند.

۲۷

دینامیسم توسعه هر انقلاب فنی در مجموع، سلسله ای از خطوط اصلی کم و بیش برجسته و در فرم خاصی همواره اثربخش، ولی ماهوی را به شرح زیرین از خود نشان می دهد:

الف

وقتی که پیدایش نوع فونکسیونی ـ کیفی نوین وسایل فنی کار به مثابه بخشی از روند کار واحد که فونکسیون کاری معینی را ـ در مقایسه با کار مستقیما انجام شونده به وسیله اعضای انسانی ـ به لحاظ کمی و کیفی همه جانبه تر انجام دهد.

هر انقلاب فنی توسعه کمی کافی مرحله قبلی تکنیک و علم را پیش شرط خود قرار می دهد و ضرورت آن از حد و مرزی فرامی روید که برای توسعه بیشتر آن پدید می آیند.

با هر انقلاب فنی بسط و کاربست بیشتر علم ـ به مثابه نیروی مولده بیواسطه ـ بر فونکسیون جدید کار صورت می گیرد، که در آن قوانین طبیعی تشکیل و تولید وسایل به لحاظ فونکسیونی جدید کار به عنوان پایه قرار داده می شود.

وقتی که گذار به مرحله جدید روند کار ـ به لحاظ اقتصادی ـ همزمان امکان پذیر و ضرور می گردد.

هر انقلاب فنی مطالبات کیفی نوینی از لیاقت کاری انسان ـ به مثابه جزئی از روند کار ـ طلب می کند، آن سان که عملیات کاری انجام شونده به وسیله اعضای انسان که بر تکنیک جدید به طور بیواسطه تأثیر می گذارند، باید هرچه سریعتر توسعه بیشتر بیابند.

هر مرحله جدید تکنیک، نخست با استفاده از وسایل مبتنی بر تجارب و تکنیک موجود در روند کار به کار می افتد.

تعمیق و تسریع جهشی انقلاب فنی وقتی پدید می آید که آن به تولید تکنیک جدید خاص خویش بپردازد.

مثلا گذار به تولید ماشین ها به وسیله ماشین ها.

(مارکس و انگلس، «کلیات»، جلد ۲، ص ۴۰۳)

هر انقلاب فنی به طور غیر مستقیم بر توسعه تکنیک مراحل پیشین، بر مجموعه سیستم وسایل فنی کار و مواد و مصالح کار (به انضمام استفاده ضمنی از علم) تأثیر واکنشی می گذارد.

انقلاب فنی پیشرفت علمی و فنی را به طور همه جانبه به پیش می راند.

اما در نهایت، همواره به وسیله فراروئی نوع به لحاظ فونکسیونی جدید از تکنیک، در تولید پدید می آید و تعین می یابد.

مثلا مطالبات اوتوماتیزاسیون بر فیزیک، عناصر ساختمانی الکترونیکی، منابع انرژی، شیمی مواد خام و غیره.

نوع کیفیتا جدید وسایل کار که در نتیجه انقلاب فنی پدید می آید، به لحاظ تهیه مادی واقعی فراورده ها، به عرصه های دیگر تولید منتقل می شود.

مثلا به عرصه حمل و نقل، تجارت، امور ساختمانی، امور مربوط به رفت و آمد و فراتر از آن به عرصه های دیگر کردوکار انسانی، مثلا پزشکی، آموزش و پرورش، فرهنگ و غیره.