سیری در شعری از اخوان تحت عنوان «تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم» (۶) (بخش آخر)

ویرایش و تحلیل

از

ربابه نون

 

خوشا رشت و گرگان و مازندرانت
که شان همچو بحر خزر دوست دارم

خوشا حوزه شرب کارون و اهواز
که شیرین ترینش از شکر دوست دارم

فری آذرآبادگان بزرگت
من آن پیشگام خطر دوست دارم

صفاهان نصف جهان تو را من
فزونتر ز نصف دگر دوست دارم

خوشا خطه نُخبه‌زای خراسان
ز جان و دل آن پهنه‌ور دوست دارم

زهی شهر شیراز جنت طرازت
من آن مهد ذوق و هنر دوست دارم

بر و بوم کُرد و بلوچ تو را چون
درخت نجابت ثمر دوست دارم

خوشا طرف کرمان و مرز جنوبت
که‌شان خشک و تر، بحر و بر دوست دارم

من افغان همریشه‌مان را که باغی‌ است
به چنگ بتر از تتر دوست دارم

کهن سُغد و خوارزم را با کویرش
که‌شان باخت دودهٔ قجر دوست دارم

عراق و خلیج تو را چون ورازورد
که دیوار چین راست در، دوست دارم

هم ارّان و قفقاز دیرینه‌مان را
چو پوری سرای پدر دوست دارم

 

اخوان در این فراز از شعرش

شهرهای مختلف کشور

در

ماضی و مضارع

را

یکایک برمی شمرد 

و

قربان ـ صدقه هر کدام از آنها

می رود.

 

این کردوکارها 

در 

بهترین حالت 

کودکانه

 اند.

 

۲

چو دیروز افسانه، فردای رؤیات
به جان این یک و آن دگر دوست دارم

هم افسانه‌ات را، که خوشتر ز طفلان
برویاندم بال و پر، دوست دارم

هم آفاق رؤیایی‌ات را که جاوید
در آفاق رؤیا سفر دوست دارم

چو رؤیا و افسانه، دیروز و فردات
به جای خود این هر دو سر دوست دارم

تو در اوج بودی، به معنا و صورت
من آن اوج قدر و خطر دوست دارم

دگر باره برشو به اوج معانی
که‌ ات این تازه رنگ و صور دوست دارم

نه شرقی، نه غربی، نه تازی شدن را
برای تو، ای بوم و بر دوست دارم

جهان تا جهان است، پیروز باشی
برومند و بیدار و بهروز باشی

 

این بند پایانی این شعر اخوان است.

ما

به

تحلیل بیت بیت آن می پردازیم:

 

۳

چو دیروز افسانه، فردای رؤیات
به جان این یک و آن دگر دوست دارم

هم افسانه‌ات را، که خوشتر ز طفلان
برویاندم بال و پر، دوست دارم

هم آفاق رؤیایی‌ات را که جاوید
در آفاق رؤیا سفر دوست دارم

چو رؤیا و افسانه، دیروز و فردات
به جای خود این هر دو سر دوست دارم

 

معنی تحت اللفظی:

دیروزت

افسانه 

بود

و

فردایت

رؤیا 

ست.

 

هم

افسانه ات

برای من

بهتر از کودکان 

بال و پر بخشیده

و

هم

آفاق رؤیایی ات

مرا

به

سیر و سفر

انداخته است.

 

الهی

من

فدای دیروز و فردایت

 و 

افسانه و رؤیایت

 بروم.

 

۴

تو در اوج بودی، به معنا و صورت
من آن اوج قدر و خطر دوست دارم

 

معنی تحت اللفظی:

تو

هم

به

لحاظ صورت

در 

اوج

 بودی

و

هم

به

لحاظ معنی

 

الهی 

من

فدای اوج قدر و خطرت 

بروم.

 

اخوان

دیالک تیک صورت و معنی

را

از 

سعدی

دارد.

 

سعدی

دیالک تیک فرم و محتوا

را

به دهها شکل بسط داده است.

 

اینهم یکی از آنها ست.

 

۵

دگر باره برشو به اوج معانی
که‌ ات این تازه رنگ و صور دوست دارم

نه شرقی، نه غربی، نه تازی شدن را
برای تو، ای بوم و بر دوست دارم

 

معنی تحت اللفظی:

دوباره به اوج معانی برس.

من 

رنگ و روی تازه

را

دوست دارم.

 

من

می خواهم

 که 

تو 

نه

 کشوری کمونیستی

 باشی 

نه

 کشوری امپریالیستی 

و

 نه 

کشوری تازی.

 

نه شرقی ـ نه غربی

را

شنیده بودیم.

 

ولی

شعار نه شرقی نه غربی نه تازی

نوبر بهار

است

و

چیزی از جنس عرعر حمار

 است.

 

اولا

دوران ما

دو طبقه اجتماعی اصلی

یعنی پرولتاریا و بورژوازی

بیش 

ندارد.

 

یعنی

چیزی در آن سوی دیالک تیک کار و سرمایه

نیست.

 

ثانیا

تازی

نه

طبقه اجتماعی 

است

و

نه 

فرماسیون اقتصادی.

 

کسی

که

نه شرقی - نه غربی

باشد،

نه

بو دارد و نه خاصیت.

 

چنین کسی

مثل مدفوعات خشکیده 

است

و

به

به

هیچ دردی

 نمی خورد.

 

۶

جهان تا جهان است، پیروز باشی
برومند و بیدار و بهروز باشی

 

اینهم

دعای مهدی اخوان ثالث

در

حق ایران

است.

 

پایان