شین میم شین
نه اندیشه مادرزاد وجود دارد
و
نه اندیشیدن مادرزادی.
اندیشیدن
را
باید مثل هرعلم،
در روندی دشوار فراگرفت.
شیخ سعدی
(۱۱۸۴ ـ ۱۲۸۳ و یا ۱۲۹۱)
(دکتر حسین رزمجو: بوستان سعدی، ص ۱۵ ـ ۲۲)
حکایت دوم
بخش پنجم
چو بازارگان در دیارت بمرد
به مالش خساست بود، دستبرد
پسندیده کاران جاوید نام
تطاول نکردند بر مال عام
بمرد از تهیدستی آزاد مرد
ز پهلوی مسکین، شکم پر نکرد.
۱
پسندیده کاران جاوید نام
تطاول نکردند بر مال عام
معنی تحت اللفظی:
نیکوکاران خوشنام
اموال عمومی
را
چپاول نکردند.
سعدی
در
این بیت شعر،
برای اثبات صحت رهنمود خود مبنی بر عدم دستبرد بر مال بازرگان مرده،
از
سوئی
دیالک تیک مادی و معنوی
را
به
شکل دیالک تیک پسندیده کاری و جاوید نامی بسط می دهد
و
دیالک تیک ننگ و نام
را
در
آن
جاری می سازد
و
از
سوی دیگر
تطاول شاه بر مال بازرگان
را
تطاول خاص بر مال عام
می نامد
و
دیالک تیک منفرد (خاص) و عام
را
توسعه و تعمیم می دهد.
سعدی
ضمنا
نیروی سنت
را
به
عنوان اهرمی برای اثبات صحت نظر خویش
به
خدمت
می گیرد :
سنت پادشاهان نیکوکار جاوید نام پیشین
را.
۲
بمرد از تهیدستی آزاد مرد
ز پهلوی مسکین، شکم پر نکرد.
معنی تحت اللفظی:
آزادمرد
حتی
به
قیمت مرگ از فقر
به
اموال تهیدستان دستبرد نمی زند.
سعدی
در
این بیت شعر،
برای اثبات صحت نظر خود مبنی بر عدم دستبرد بر مال بازرگان مرده،
از
سوئی
دیالک تیک غنی و مسکین
را
و
از
سوی دیگر
دیالک تیک آزاد و بنده
را
توسعه می دهد
تا
سرمشقی
برای
سلاطین و خوانین فئودالی
بسازد.
معیار آزادگی
پارسایی
است.
این
رهنمود اخلاقی ـ رفتاری سعدی
از
درک اقتصادی ژرف او
حکایت می کند
و
از
وقوفش به نقش مترقی قشر بازرگان متعلق به طبقه متوسط،
قشری که بسیار متحرک و پویا ست،
اگرچه
گورکن فرماسیون فئودالی
است.
این رهنمود سعدی
اما
از
سوی دیگر،
از
ظلم و ستم وارده بر طبقه متوسط و بویژه قشر بازرگان
نیز
پرده بر می دارد.
ادامه دارد.
