دایرة المعارف جامعه شناسی مارکسیستی ـ لنینیستی (۳۷۱)

 

پروفسور دکتر 

ولفگانگ ایشهورن

اریش هان
مانفرد پوشمن
روبرت شولتس
هورست تاوبرت

و

دهها تن دیگر
(۱۹۶۹)

برگردان
شین میم شین  

علیت

۱

·    علیت (کاوزالیته)، یک واژه لاتینی است. 

۲

·    علیت به پیوند ژنه تیکی عام پدیده هایی اطلاق می شود که یکی از آنها که علت نامیده می شود، جبرا (بالضروره) موجد پیامدی است که معلول نامیده می شود.

۳

·    علیت بنابرین یکی از گشتاورهای (ممان های) ماهوی اکتیویته (فعالیت) درونی ماده است.

۴

·    علیت بنابرین یکی از گشتاورهای ماهوی خودجنبی ماده است. 

۵

·     علیت بنابرین یکی از گشتاورهای ماهوی توسعه ماده است.

۶

·    در مطابقت با این امر، می توان گفت که مسئله علیت جزو مسائل مرکزی جهان بینی و متدئولوژی است.

۷

·    اینکه اصل ماتریالیستی علیت، نقش متدئولوژیکی و هویریستیکی در کردوکار معرفتی (شناختین) بازی می کند، در به رسمیت شناسی عینیت و عامیت و ضرورت (جبریت) پیوندهای علی (پیوندهای مبتنی بر دیالک تیک علت و معلول. مترجم) است:

الف

·    علیت در خود پدیده ها ست و با اکتیویته سوبژکت (شناخت) به آنها «منتقل» نمی شود.

ب

·    پدیده ای یافت نمی شود که علت خاص خود را نداشته باشد. 

پ

·    ضمنا پدیده ای هم یافت نمی شود که معلولی نداشته باشد.

ت

·    اگر علتی در شرایط معینی موجد معلولی باشد، با تکرار همین شرایط، به ناگزیر معلول مورد نظر بازتولید خواهد شد.

۸

·    بر طبق اصل علیت، شناخت و توضیح پدیده معینی، جبرا (بالضروره) حاوی شناخت علت آن پدیده نیز است.

۹

·    کشف پیوندهای علی، توضیح علمی پیوندهای علی و تعمیم (گذار از خطه منفرد و خاص به عالم عام) پیوندهای علی، گشتاور (ممان) ماهوی در شناخت تئوریکی (نظری) قوانین طبیعت، جامعه و تفکر از سویی و استفاده آگاهانه از آنها در کردوکار عملی از سوی دیگر اند.

۱۰

·    در شناخت در عرصه پدیده های بغرنج با خصلت سیستمی برجسته قوی، خصلت دیالک تیکی علیت خود را به وضوح هر چه بیشتر آشکار می سازد.

۱۱

·    از آنجا که علت پدیده های بغرنج، به نوبه خود سیستم های بغرنج پیچیده ای با انبوهی از چیزهای متغیر عظیم را نمودار می سازد، معلول آن علت نیز همیشه با احتمال معینی در پیوند است.

۱۲

·    طرح های (تئوری های) ایدئالیستی ـ ذهنی مختلف، از این دشوارهای مربوطه شناخت، دستاویزی برای گمانورزی می سازند و در صدد انکار خصلت عینی علیت و اصل علیت برمی آیند.

پایان

ادامه دارد.

·