ویرایش و تحلیل
از
میمحا نجار
۱
دوش با من گفت ـ پنهان ـ کاردانی تیزهوش
وز شما پنهان نشاید کرد سر می فروش
گفت:
«آسان گیر بر خود، کارها
کز روی طبع
سخت می گردد (می گیرد) جهان بر مردمان سخت کوش»
معنی تحت اللفظی:
کاردان تیزهوشی
دیشب
مخفیانه
رازی را با من در میان نهاد.
بهتر است که من هم راز می فروش را با شما در میان نهم.
گفت:
«سخن مگیر.
بنا بر قوانین طبیعی
جهان بر سختگیران سخت می گردد (می گیرد.)»
۲
دوش با من گفت ـ پنهان ـ کاردانی تیزهوش
وز شما پنهان نشاید کرد سر می فروش
خواجه در این بیت غزل
و
در غزل های بیشمار دیگر
پیر مغان و یا پیر می فروش
را
علامه جا می زند
که
تیزهوش است و واقف به اسرار جهان است.
سؤال اول این است
که
چرا پیر می فروش
اندرز خود را مخفیانه به خواجه می گوید؟
سؤال دوم این است
که
چرا
خواجه
اندرز پیر می فروش
رازی
جا می زند؟
۳
گفت:
«آسان گیر بر خود، کارها
کز روی طبع
سخت می گردد (می گیرد) جهان بر مردمان سخت کوش»
این بیت در نسخه های مختلف دیوان خواجه به دو نوع مختلف بوده است:
الف
گفت:
«آسان گیر بر خود، کارها
کز روی طبع
سخت می گیرد جهان بر مردمان سخت کوش»
جهان در این بیت غزل
سوبژکتیویته (فاعلیت) کسب می کند:
هر کس که سختگیر باشد،
جهان هم بنا بر قوانین طبیعی،
بر او سخت می گیرد.
منظور خواجه از جهان، همان خرافه روزگار و دهر و غیره است.
ب
گفت:
«آسان گیر بر خود، کارها
کز روی طبع
سخت می گردد جهان بر مردمان سخت کوش»
جهان در این بیت غزل
اوبژکتیویته (مفعولیت) کسب می کند:
هر کس سختگیرباشد، خدا و یا قضا و قدر و فلک و غیره
جهان را بر او سخت می کنند.
منظور خواجه از جهان، زندگی است.
۴
گفت:
«آسان گیر بر خود، کارها
کز روی طبع
سخت می گردد جهان بر مردمان سخت کوش»
محتوای اندرز کاردان تیز هوش و یا پیر می فروش
دعوت به بی خیالی است.
دعوت به لاابالیگری است.
دعوت به مسئولیت ناشناسی است.
سؤال این است
که
چرا خواجه
خلایق را به بی خیالی و بی اعتنایی و مسئولیت ناشناسی دعوت می کند؟
۵
وان گهم (آنگاه به من) در داد جامی کز فروغش بر فلک
زهره در رقص آمد
و
ـ بربط زنان ـ
می گفت:
«نوش!»
(بنوش)
معنی تحت اللفظی:
کاردان تیزهوش و یا پیر می فروش
پس از دادن اندرز خود
جامی به دستم داد
که
ستاره زهره
با مشاهده پرتوش بر فلک به رقص آمد وبربط زنان گفت:
«بنوش»
این بیت غزل
در تجلیل (ایدئالیزاسیون) افراطی روشنی و زلالی جام می است.
بنا بر تئوری سعدی
روشنی و زلالی جام می
دال بر کیفیت عالی محتوایش، یعنی می است.
خرافه ی وحدت ظاهر و ذات (باطن).
منظور خواجه هم همین است.
خواجه شاگرد ناباب و ناپیگیری در مکتب سعدی است.
ادامه دارد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر