۱۳۹۶ فروردین ۱۲, شنبه

احسان طبری از دید آن و این (۴)

 
احسان طبری
(۱۲۹۵ ـ ۱۳۶۸)
اعترافات تلویزیونی و حزب توده ایران
مهرنوش هاتفی 
(۱۹ مارس ۲۰۱۷) 

ویرایش و تحلیل از 
ربابه نون
 
مصاحبه‌های تلویزیونی
 سال اول پس از «انقلاب»

هر نسلی آنقدر خوش اقبال نیست 
تا آنچه را روزگاری نتوانسته به انجام برساند، پایان دهد 
و به نوعی جبران ناکامی‌ های گذشته کند.

 اما نسلی که در ۲۸ مرداد شکست خورده بود 
تحلیلش را از شکست بر این نکته استوار کرد که 
 نیروهای غالب آن روزگار 
(ملی‌ گرایان و توده‌ ای‌ ها) 
به علت نداشتن عزم انقلابی و سستی و کاهلی 
فرصت یگانه‌ شان را از دست دادند، 
پس برای جبران
 باید قاطعیت انقلابی پیشه کرد. 

با پیروزی «انقلاب» (عنگلاب) علیه رژیم پهلوی در بهمن ۱۳۵۷ 
این نسل فرصتی را یافت تا کار نیمه تمامش را تمام کند. 

سران حکومت پهلوی که برخی 
ـ از بد حادثه  ـ
از سوی خود حکومت پهلوی 
به زندان افتاده بودند 
 تاوان این جبران تاریخی را دادند. 

آنهایی که روزگاری 
خود تساهلِ قانونی دولت اصلاح طلب را تاب نیاورده و 
با کودتا یک حکومت قانونی را برانداخته بودند، 
اینک اسیر بی‌ قانونی «انقلاب» (عنگلاب) می‌ شدند.

محاکمه‌ها و اعدام‌های متعاقب آن 
از فردای «انقلاب» (عنگلاب) و پایان یافتن حاکمیت دوگانه بختیار- خمینی آغاز شد. 

اولین محاکمه‌ ها 
عموماً 
چند دقیقه‌ ای بدون حضور هیئت منصفه و وکیل 
 صورت می‌ گرفت. 

مخاطبان تلویزیون در آن روزها 
مصاحبه‌های تلویزیونی برخی از نخبگان نظامی - امنیتی حکومت پهلوی دوم را
 به یاد دارند و معدودی از این فیلم‌ ها با کیفیت پایین 
بر روی شبکه اینترنت موجود است.

در این مصاحبه‌ ها 
نظامیان و رده‌های بالای سازمان امنیت (ساواک)
 اکثراً با صورت‌ های رنگ پریده ظاهر می‌ شدند و 
یا همچون نصیری 
ـ رئیس سابق ساواک ـ
با حواس‌ پرتی نقش خود را انکار می‌ کردند. 

هویدا 
نخست‌وزیری که طولانی‌ ترین دوران صدر اعظمی را 
بین نخست‌ وزیران پهلوی دوم داشت 
پیش از آنکه محاکمه شود 
 در راهروی دادگاه با شلیک تیری به گردنش کشته شد 
و عکس‌ هایی که از محاکمه‌ ی او منتشر شد 
در حقیقت بازسازی صحنه‌ ی دادگاه با استفاده از جسد او بوده است. 

معروف‌ ترین محاکمه علنی که در آن 
بهمن نادری پور (معروف به تهرانی)، 
یکی از شکنجه گران معروف به همه‌ ی گناهان خود اعتراف می‌ کرد
 و تقاضای بخشش داشت 
در تابستان ۱۳۵۸ برگزار شد. 

این دادگاه شکل دادرسی مرسوم نداشت
 بلکه آن شکنجه‌ گر سابق 
مجموعه‌ ای از اعترافات را به صورت سخنرانی ارائه می‌ داد 
و در پایان نیز (البته در نامه‌ ای پنهانی) برای انجام همه آن اعمال علیه چپگرایان 
اعلام آمادگی کرد.

واکنش حزب توده ایران 
به محاکمات و اعدام‌ های آغازین

نورالدین کیانوری
  از شکنجه و اعتراف‌ گیری انتقاد نکرده بود. 
بالاخره نوبت خود حزب توده هم رسید. 
(در مورد آنچه در زندان بر کیانوری گذاشته است نگاه کنید به
 نامه افشاگرانه او
 از زندان اوین به آیت الله خامنه‌ ای به تاریخ ۱۶ بهمن ۱۳۶۸.)

واکنش حزب توده به این محاکمات و اعدام‌ های متعاقب آن 
جالب توجه است. 

حزب توده در اسفند ۱۳۵۷ 
یعنی اندکی پس از پیروزی «انقلاب» (عنگلاب)
  نه تنها از این محاکمات دفاع کرد 
بلکه اعلام کرد که 
«متوقف شدن کار دادگاه های «انقلاب» (عنگلاب)
  در مورد رسیدگی به جنایات عمال رژیم جنایتکار سابق حتی به صورت موقت 
مایه کمال تأسف است». 

رفتار این دادگاه ها و کمیته‌ های انقلابی 
نه تنها مورد انتقاد حزب توده نبود که منتقدان این موضوع را نیز از 
«اربابان ساواک و خادمان سیا» دانست و اعلام کرد:
«آن قسمت از اقدامات قاطع نیروهای انقلابی که در مورد تعقیب و مجازات جنایتکاران رژیم سابق انجام می‌ شود، 
مورد تأیید همه مردم ایران و همه نیروهای ترقی خواه و دمکرات جهان بوده 
و اگر در این زمینه انتقادی وجود داشته 
عبارت از این بوده که چرا این کمیته‌ ها قاطع تر عمل نمی‌ کنند و 
چرا عده‌ ای از بزرگترین جانیان و خیانت کاران امکان یافته‌ اند از مجازات برهند.»

این حمایت از روند «انقلابی» برخورد با مخالفان رژیم نوین چنان بود که خلخالی، روحانی تندرو که مسئول اعدام‌های اول انقلاب بود 
در لیست حزب توده برای مجلس خبرگان ظاهر شد 
و در یکی از تظاهرات حزب توده شعار «زنده‌باد خلخالی» داده ‌شد، 

دبیر اول حزب توده 
به رغم مخالفت دیگر رهبران حزب 
بسیار قاطعانه از خلخالی دفاع می‌ کرد و او را یکی از نگهبانان انقلاب می‌ نامید.

قضیه محمدرضا سعادتی

محمدرضا سعادتی 
یکی از رهبران مجاهدین خلق بود که پیش از انقلاب زندان کشیده و همچنان به طیف اصلی مجاهدین خلق 
(نه گروه مارکسیست شده و نه گروه اسلامی میثمی) 
وفادار مانده بود.

در جریان هرج و مرج‌ های پس از انقلاب، 
سازمان مجاهدین خلق 
یکی از گروه‌ هایی بود که به بخشی از اسناد ساواک دست پیدا کرده و 
از آنجا که پرونده سرلشکر مقربی نیز در آن میان بود 
 سفارت شوروی بسیار تمایل داشت تا نحوه دستگیری سرلشگر مقربی را بداند. 

تماس با مجاهدین خلق برقرار شده و فردی مأمور می‌ شود تا مدارک را از او تحویل بگیرد، 
که در محل ملاقات ماموران سر می رسند. 

ولادیمیر کوزیچکین، افسر کاگ‌ب مستقر در ایران که
 در سال ۱۹۸۲ از تهران گریخت و به انگلستان پناهنده شد، 
 گفته است که نماینده‌ی سفارت و محمدرضا سعادتی را مردانی کراوات پوش و مسلح که از بقایای اداره هشتم ساواک بودند 
انجام داده‌ اند. 

بنابر روایتی دیگر 
دستگیری اینان کار کمیته معروف به «ماشاءالله قصاب»
 واقع در کوچه بیژن (کوچه‌ی سفارت آمریکا) 
بوده است.

۵ اردیبهشت ۱۳۵۸ 
(به روایت روزنامه اطلاعات)
 محمدرضا سعادتی دستگیر می‌ شود و البته اتهامات خود را رد کرده و
 رابط روس را خبرنگاری معرفی می‌ کند که 
برای افشای دخالت‌ های امپریالیستی با آنها تماس گرفته است. 

در آبان ماه ۱۳۵۸ 
(به روایت روزنامه اطلاعات) 
حکم ۱۰ سال زندان برای سعادتی صادر می‌ شود. 
ریاست دادگاه را حسین موسوی تبریزی به عهده داشت.

نکته قابل توجه در این محاکمه 
سکوت حزب توده ایران است. 

عموماً درباره‌ ی مسائلی که به اتحاد جماهیر شوروی بر می‌ گشت
 − همچون مسئله افغانستان، قرارداد های تجاری و مسایل جهانی − 
حزب توده در نقش مدافع اتحاد شوروی ظاهر می‌ شد. 

ولی در رابطه با محاکمه‌ ی یکی از رهبران مجاهدین خلق
 (که از نظر رهبری حزب توده در آن زمان عضوی از جبهه‌ی متحد خلق به حساب می‌آمد)،
 آن هم به جرم جاسوسی برای اتحاد جماهیر شوروی، 
چنان ساکت بود که در یکی از برنامه‌ های پرسش و پاسخ
 از سوی هواداران با این پرسش مواجه شد که 
 «چرا حزب توده ایران در قبال محاکمه سعادتی که
 در واقع محاکمه سیاسی سازمان مجاهدین خلق ایران بود 
هیچ گونه موضع‌ گیری نکرده است؟ » 

دکتر کیانوری در پاسخ به این سوال 
علت سکوت حزب توده را سیاسی - تاکتیکی دانست 
و عدم دفاع را در راستای «ندادن بهانه به دست مبتکران دستگیری سعادتی» 
تلقی کرد. 

او یک سال پس از دادن حکم سعادتی 
محاکمه او را سیاسی دانست و گفت:
«به نظر ما هم یکی از علل جریان سعادتی عبارت بود
 از تضعیف سازمان مجاهدین خلق ایران و پیشقدمان این جریان 
به احتمال قوی مأموران سیا در سفارت آمریکا بودند که
 می‌خواستند به کمک دوستان خود که در گروه‌ ها و نهاد های انقلابی جا انداخته بودند 
با چنین توطئه‌‌ ای به جنبش انقلابی ایران رنگ ضد چپ و ضدشوروی بدهند.»

سعادتی در زندان ماند و در مرداد سال شصت پس از ترور کچویی 
(معاون اسدالله لاجوردی) 
به جرم مشارکت در امر ترور دوباره و این بار توسط محمدی گیلانی محاکمه
 و به اعدام محکوم شد.

رجایی رئیس جمهوری وقت و همرزم سابق 
نتوانست از اعدام او جلوگیری کند.

 پس از اعدام او وصیت‌ نامه‌ ای به خط او در روزنامه‌ ها منتشر شد
 اگرچه وصیت‌ نامه به صورت دست خط است و امضاء و حتی ساعت دقیق نوشتن آن معلوم است 
اما متن آن شبیه به سخنانی است که از زبان توابان و اعترافات کنندگان تلویزیونی بیرون می‌ آمد. 

 او در این وصیت‌ نامه به اختلافات میان مجاهدین خلق و جمهوری اسلامی پرداخته و آن را زمینه‌ ساز کودتایی امپریالیستی دانسته که 
هزاران نفر از طرفین را به جوخه‌ های اعدام خواهد سپرد. 

در پایان با توصیف «امام خمینی»
 به عنوان 
«مظهر خشم توده‌های محروم ایران و حتی منطقه علیه غارتگری‌ها و جنایات جهانخواران»
 از برادران مجاهدش می‌ خواهد که در خط امام قرار گرفته و از «لیبرال‌ها و بورژوازی» 
(که در آن روزها به معنای حمایت از بنی‌صدر بود) 
فاصله بگیرند. 

چنین بیانیه‌ ای در حقیقت اختلاف چندانی با مواضع حزب توده ایران نداشت 
به همین دلیل نورالدین کیانوری در جلسه‌ ی پرسش و پاسخ
 یعنی چند روز پس از اعدام محمدرضا سعادتی
 اعدام او را به صورت 
«پذیرش یک مرگ قهرمانانه» 
جلوه داد و اظهار نمود:
«سعادتی این شهامت را در خود یافت که با مرگ خود درس عبرتی به افراد گمراه شده سازمان مجاهدین خلق بدهد. 
او با پذیرش مرگ خود که شاید می‌توانست از آن فرار کند، کوشیده است تا شناخت درستی را که در جریان زندگی و عمل از راه غلط مجاهدین پیدا کرده است به افراد گمراه شده‌ی سازمان مجاهدین خلق منتقل سازد…
ما تردیدی نداریم که نمونه‌ی سعادتی نه تنها در صفوف وسیع هواداران و اعضا سازمان مجاهدین بلکه در بین مسئولان سازمان هم یک نمونه‌ی استثنایی نخواهد بود. 
برای اینکه سعادتی در نتیجه‌ ی یک تجربه‌ ی طولانی در خارج از زندان و 
سپس در زندان به همان شناختی رسید که حزب ما و دیگر نیروهای ترقی داشتند و روی آن پافشاری می‌ کردند.»

نورالدین کیانوری، 
در این سخنرانی و در دیگر دفاتر پرسش و پاسخ 
نه تنها اشاره‌ ای به نوع محاکمه، کیفیت و اعتبار وصیت‌ نامه و حتی نحوه مرگ محمدرضا سعادتی ندارد، 
که آن را یک واقعیت مسلم و دریافت‌ های حقیقی او می‌ دانسته است. 

کیانوری در این پرسش و پاسخ با 
«قهرمانانه» خواندن عمل سعادتی، رفتار او را هم ردیف با «مقاومت کتیرایی و حکمت‌ جو و صدها قهرمان انقلابی دیگر» می‌ داند که باعث بالا بردن سطح شناخت و آگاهی و بازیابی مجاهدین خلق شده و از همه هواداران انقلاب ایران می‌ خواهد که نگذارند چهره سعادتی «بدنام و لکه‌ دار» شود. 

او در حقیقت به زبان سیاسی آن روز اعلام می‌ کرد که
 نباید این وصیت‌ نامه و خط جدید سعادتی زیر سئوال رفته 
و اعترافات ناشی از شکنجه خوانده شود.

ایرانی‌ ها مثلی درباره‌ ی سرنوشت ناگزیر دارند که
 در آن مرگ به شتری تشبیه شده که بر در خانه همه می‌ نشیند. 

اینگونه اعترافات نیز فقط دو سال بعد 
از سوی رهبران حزب توده ایران همچون امری ناگزیر تلقی شد.
 
پایان

هیچ نظری موجود نیست:

ارسال یک نظر