اندراس گدو
فیلسوف، پروفسور فلسفه مجارستانی
دکترای فلسفه از دانشگاه علوم بوداپست
(۱۹۵۹ ـ ۱۹۶۹)
از هیئت تحریریه مجله موسوم به
«بررسی های مارکسیستی جهان»
مؤلف آثار ارزشمند بیشمار
فصل دهم
راسیونالیته ـ تاریخ ـ فلسفه
اندراس گدو
برگردان
شین میم شین
پیشکش به
رضا شلتوکی
متولد کرمانشاه
(٢٩ آبان ١٣٦٢)
(٢٩ آبان ١٣٦٢)
زیر شکنجه
جان سپرد.
بخش اول
اندیشه ی پایان تاریخ
(پست هیستوریسم)
پسا تاریخ جامعه بورژوایی
توکویل
(۱۸۰۵ ـ ۱۸۵۹)
مؤلف
سیاستمدار
مورخ
فرانسوی
۱
توکویل در اواسط سال های ۳۰ قرن ۱۹ با طرح اندیشه پایان تاریخ (پساتاریخ) به توصیف دورنمای عام جامعه بورژوایی می پردازد:
بنا بر پیشگویی توکویل، «برابری»، شرایطی را در پی خواهد داشت که «جامعه هر چه بیشتر دچار سکون خواهد گشت.
سکونی که در غرب هرگز وجود نداشته است.»
(توکویل، «دموکراسی امریکا»، ۱۸۶۸، ص ۴۱۹)
۲
این پیشگویی توکویل مبتنی بر استنباط او از دموکراسی در امریکا بود.
۳
توکویل بر پایه مشاهدات شخصی خویش در امریکا به این نتیجه رسیده بود که با نوسازی مستمر فرعیات (ثانویات)، با تحرک و تعویض چشمگیر در سطح جامعه، در واقع، خدشه ناپذیری ماهویات پرده پوشی و ماستمالی می شود.
در پشت سر تحرک عملی عظیم آدم ها، «ثبات خاص اصول معینی» قرار دارد.
۴
توکویل می نویسد:
«جسم آدم ها بی وقفه در حرکت است.
روح آنها اما تقریبا بی حرکت و ساکن و راکد می ماند.»
(توکویل، «دموکراسی امریکا»، ۱۸۶۸، ص ۴۱۷)
۵
توکویل منتقد لیبرال انقلاب فرانسه بود.
انقلابی که هنوز زنده بود.
توکویل در این پیشگویی اش در اواخر قرن ۱۸، آینده ی انقلابی ـ پرولتری را پیشگویی می کند.
البته آن را اجتناب پذیر می داند.
۶
این پیشگویی توکویل، دال بر آن است که او قبل از وقوع انقلابات پرولتری، به پایان رسیدن تاریخ را، یعنی پساتاریخ را امکان پذیر می داند.
برای اینکه او انقلابات پرولتری را امکان ناپذیر می داند و یا دستکم، نامحتمل محسوب می دارد.
۷
این پیشگویی توکویل، راجع به پایان تاریخ جامعه بورژوایی، مضاعف المعنی (دوپهلو) بود.
نگرش تاریخی توکویل و تشخیص زمانی او نیز دال بر همین حقیقت امر است:
الف
این پیشگویی توکویل، از سویی دال بر دلخوشی و تسلی خاطر و امید او در زمینه ی ناکام ماندن «روشنفکران بزرگ و انقلابات سیاسی» نوین بود که خطری برای جامعه بورژوایی بوده اند.
ب
این پیشگویی توکویل، از سوی دیگر دال بر هراس او از برقراری «برابری» توتال (جهانگیر، تام و تمام) بود.
۸
دلخوشی و تسلی خاطر و امید توکویل اما مانع پیروزی انقلابات سیاسی پرولتری نشدند.
برای اینکه نظرات او در زمینه نامحتمل بودن انقلابات آتی، بر باور به «برابری» اجتناب ناپذیر و مقدر (سیل بنیان کن آسا) مبتنی بود.
توکویل می نویسد:
«تاریخ در مقیاس جهانی بطور عام و مستمر تحکیم خواهد یافت.
آنگاه هم پیروزی انقلابات سیاسی دشوارتر خواهد گشت و هم تعداد روشنفکران بزرگ کمتر از آن خواهد بود که تصور می شود.»
(توکویل، «دموکراسی امریکا»، ۱۸۶۸، ص ۴۲۸)
۹
تمایلات تخیلی توکویل مبنی بر پایان تاریخ به دلیل طرح فلسفی و تاریخی معیوب او، در خیلی از خطوطش سرسری بوده اند.
۱۰
در این طرح توکویل هم نکات دستچین شده اش از مشاهدات او در امریکا به درجه معیار تعیین کننده ارتقا داده شده بودند و هم مخالفت او با فلسفه ی فرانسیس بیکن و رنه دکارت و ولتر در زمینه «رجوع به عقل سلیم هر فرد» (مبنی بر اینکه دموکراسی («برابری» تفاوت زدا، همترازساز) به سوی ایده عام روان است)، بی اعتنا به تاریخ و شناخت تاریخ بود.
۱۱
اندیشه پایان تاریخ توکویل در همان زمان تشکیل، به مثابه «نقد فرهنگ» دموکراسی محسوب می شد.
این پدیده در نقطه عطف قرون ۱۸ و ۱۹ پدید آمد.
اصطلاح «نقد فرهنگ» دموکراسی اما بعدها رواج یافت.
۱۲
این «نقد فرهنگ» ابتدایی و خام و عقب مانده ی دموکراسی، همواره ذاتی «تمایلات مبتنی بر تفکر منفی» بوده است.
اصطلاح «تفکر منفی»، قبلا مشخصه ی روند فلسفی نیچه، کیرکگارد تا آدورنو بود.
بعدها سر و کله اش در سنت پوزیتیویستی و نظرات ماکس وبر پیدا شد.
پایان
ادامه دارد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر