سیری در شعری از شیخ شیراز (3)

غزل (246)  

ویرایش و تحلیل از

 شین میم شین

خون صاحب نظران ريختي،

اي کعبه ی حسن

قتل اينان که روا داشت که صيد حرم اند؟

·        معنی تحت اللفظی:

·        ای پرستشگاه زیبائی، خون اهل نظر را ریختی.

·        اینها اما طوافان حرم زیبائی تو بوده اند.

·        چه کسی مرگ اینان را جایز دانست؟

1

  کعبه ی حسن

·        دلبر اکنون به کعبه زیبائی استحاله می یابد.

·        کعبه ای که زوار به طواف آن می شتابند.

·        دلبر با این توصیف، در حرف ایدئالیزه می شود.

·        کعبه حسن قلمداد می شود.

·        ولی در عمل، چیز واره می شود.

·        فرق هم نمی کند که آن چیز سنگ کعبه باشد و یا چیز دیگر.

·        دلبر ـ در هر صورت ـ سلب آدمیت می شود.

2

خون صاحب نظران

·        سعدی و بعد ها حافظ واژه نظر، صاحب نظر، نظرباز و نظر بازی و غیره را به معانی دیگری بکار می برند.

·        صاحب نظر در این بیت شعر، کسی است که قادر به تمیز زشت  از زیبا باشد.

·        حافظ از فوت و فن نظربازی، احتمالا به معنی برقراری رابطه با زیبارویان به ترفند اشاره و نگاه و ادا و اطوار، هنری می سازد و بدان فخر می فروشد:  

در نظربازی ما بی ‌خبران حیران اند

من چنینم که نمودم

دگر ایشان دانند

·        صاحب نظر در این بیت سعدی به معنی استه تیسین، زیبائی شناس و زیبائی آگاه است.  

3

خون صاحب نظران ريختي،

اي کعبه ی حسن

·        سعدی با مفهوم خونریزی صاحبنظر توسط دلبر، عملا خونریزی اعضای طبقه حاکمه را «ناتورالیزه» می کند.

·        به مثابه امری طبیعی جا می زند و در روانشناسی خواننده می نشاند.

·        خواننده غزلیات سعدی و حافظ، بی آنکه خود ملتفت شود، کاسه سم ایده ئولوژیکی فئودالیسم را سر می کشند و مسموم می شود.

·        نباید فراموش کرد که اشعار کلاسیک های قرون وسطی در فرم های متنوع شب و روز به خورد خلایق داده می شوند.

·        مثلا هر کس شعری سرشته به سم ایده ئولوژیکی فئودالی را بار ها با صدای زیبای حمیرا، هایده، مهستی، شجریان و غیره می شنود و به تدریج مسموم می شود.

4

خون صاحب نظران ريختي،

اي کعبه ی حسن

·        اکنون طبقه حاکمه امپریالیستی همین بلا را بر سر بشریت می آورد.

·        فرزندان خلق با بازی های کامپیوتری جنگ می کنند.

·        می کشند و کشته می شوند.

·        فتح می کنند و فرار می کنند.

·        نتیجه نهائی این بازی های بی ضرر و زیان، ضمن اتلاف وقت گرانبها، انرژی و نیروی کودکان و جوانان و پیران، تخریب پسیکولوژیکی افراد است.

·        آن سان که با شنیدن تعداد میلیونی قربانیان جنگ های امپریالیسم ساخته و دربدری میلیاردی انسان ها، حتی خم به ابرو نمی آورند.

·        کشتار همنوعان در روانشناسی آنها، «ناتورالیزه» می شود.

·        به امری مطلقا طبیعی و عادی و پیش پا افتاده مبدل می شود.

5

صنم، اندر بلد کفر

پرست اند

و

صليب

زلف و روي تو در اسلام

صليب و صنم اند.

·        معنی تحت اللفظی:

·        در سرزمین کفر، پرستش صنم (بت) و صلیب رواج دارد.

·        در اسلام اما زلف تو صلیب و روی تو صنم است.

·        این غزل سعدی بلحاظ فرم و ساختار و صنعت شعری بی نظیر است.

·        مثلا استعمال حروف ص و سین در واژه های صنم و صلیب و پرستش و اسلام به شیوائی این بیت شعر می افزاید و روح و روان خواننده را بی پروا تسخیر می کند.

·        آن سان که مادام العمر گرفتارش می ماند و در لحظات معینی از اعماق روحش پر می کشد و بر لبش می نشنید.

·        جادوی شعر شیخ شیراز و خواجه شیراز از این دست است.  

6

صنم، اندر بلد کفر

پرست اند

و

صليب

زلف و روي تو در اسلام

صليب و صنم اند

·        سم ایده ئولوژیکی این بیت توجیه پرستش دلبر است.

·        سعدی عملا بت پرستی و صلیب کشی (مسیحیت)  را توجیه استه تیکی می کند.

·        چون دلبر زیبا ست، پس پرستش آن مجاز است:

·        به همان سان که بت پرستی کفار و مسیحیان و صلیب کشی مسیحیان مجاز است.

·        فقط کافی است که دلبر از البسه انتزاعی اش بیرون آورده شود و به صورت سلطان و خان خونریزی نمودار گردد تا «جهانی بر او نماز برد.»  

7

گاهگاهي بگذر در صف دلسوختگان

تا ثنايي ات بگويند و دعايي بدمند

·        معنی تحت اللفظی:

·        هر از گاهی خود را به دلسوختگان نشان بده تا برایت هلهله و هورا کشند و دعا کنند.

·        محتوای این بیت شیخ شیراز همان ظاهر شدن خان و سلطان و هلهله و هورای خلایق بی خبر از خدا و خرما ست.

·        غزلیات شعرای قرون وسطی اسباب لازم برای تمرین واکنش به اعضای طبقه حاکمه است.

·        درست به همان سان که نماز و تعظیم و سجده و غیره هر روزه بارها تمرین می شود.

·        در اشعار شعاری قرون وسطی نیز تمکین و کرنش و نیایش و تعظیم و سجده در مقابل اعضای طبقه حاکمه آموزش داده می شود.

·        ترفند مستور شعرا این است که اعضای طبقه حاکمه فئودالی را به عنوان دلبر به خلایق قالب می کنند.

8

هر خم از جعد پريشان تو زندان دلي است

تا نگويي که اسيران کمند تو

 کم اند

·        معنی تحت اللفظی:

·        در هر انحنای گیسوی تو، دلی محبوس است.

·        تا نگویی که اسیران کمند تو، کم هستند.

·        این بیت شعر بلحاظ استه تیکی غول آسا ست.

·        دلیل دلنشینی، زیبائی و شیوائی این بیت، واژه های «کمند» و «کم» اند، هستند.

·        شیخ شیراز واقعا استاد سخن است.

·        بی نظیر است.

9

هر خم از جعد پريشان تو زندان دلي است

تا نگويي که اسيران کمند تو

 کم اند

·        سعدی در این بیت شعر، دیالک تیک فرم و محتوا را به اشکال مختلف زیر بسط و تعمیم می دهد:  

الف

هر خم از جعد پريشان تو زندان دلي است

·        اولا به شکل دیالک تیک خم جعد و دل  

ب

هر خم از جعد پريشان تو زندان دلي است

·        ثانیا به شکل دیالک تیک زندان و زندانی

پ

تا نگويي که اسيران کمند تو

 کم اند

·        ثالثا به شکل دیالک تیک کمند و اسیر (صید)   

10

·        آثار سعدی ـ چه نثر و چه شعر ـ بهترین مکتب برای تمرین تفکر دیالک تیکی اند.

·        این شعر از این بابت بی نظیر است.

ادامه دارد.