سیری در شعری از مهدی اخوان ثالث (64)

مرد و مرکب

از این اوستا

(1344)

ادامه

ویرایش و تحلیل از

ربابه نون

گامخواره جاده ی هموار

بر زمین خوابیده بود آرام و آسوده

چون نوار سالخوردی، پوده و سوده

و فراخ دشت بی فرسنگ

ساکت از شیب و فرازی، دره ای، کوهی

لکه ای، بوته، درختی، تپه ای از چیزی، انبوهی

که نگاه بی پناه و بور را لختی به خود خواند

یا صدایی را به سویی باز گرداند،

چون دو کفه ی عدل، عادل بود، اما خالی افتاده

در دو سوی خلوت جاده

جلوه ای هموار از همواری، از کنه تهی، بودی چو نابوده

هیچ، بیهوده

·        اخوان پس از توصیف وضع رقت بار جاده به توصیف دشت می پردازد که جاده جنازه واره از میان آن می گذرد:

1

جاده لگدکوب شده، بسان نوار پوسیده و فرسوده

 ـ آرام و آسوده ـ

بر روی زمین دراز کشیده بود و خوابیده بود.

·        راهی که مرد مردانمرد و گرد گردانگرد برای رسیدن به مقصد و تحقق مقصود در پیش گرفته، بدتر از کژ راه است:

الف

·        جاده نه جاده به معنی مدرن کلمه، بلکه چیزی در حد جسد و جنازه است.

·        در پیش گرفتن چنین جاده ای به معنی عقب ماندگی فکری و فرهنگی و طبقاتی مرد مردانمرد است.

·        کسی که در اواخر قرن بیستم از طریق شریعت نبوی و خمینی و رجوی قصد نوسازی جامعه را در سر بپرورد، فردی بغایت عقب مانده است.

·        چنین کسی فقط می تواند فاجعه پشت فاجعه بیافریند.

ب

·        چنین جاده ی جنازه واره اصلا به مقصد مثبت ختم نمی شود.

·        از طریق طی این جاده جنازه واره، فقط می توان جامعه را به منجلاب چرک و کثافت و خون سوق داد و به جای پیشرفت، پس رفت کرد.

2

دشت پهناور بی کران، از فرود تا فراز، از دره تا کوه،

 ساکت و بی صدا بود.

·        دشتی هم که راه از میان آن کشیده شده، خالی از هر چیز زنده و پویا ست.

·        دشت مرده ای خالی از زندگی است.

·        حتی پرنده ای و یا پروانه ای در آن پر نمی زند.

·        اخوان اینجا از ذلت مادی جامعه، از سطح فوق العاده نازل توسعه نیروهای مولده پرده برمی دارد.

·        بدین طریق، شرایط مادی لازم برای سیر و سلوک مرد مردانمرد در آسمان توهم تبیین می یابد.

·        فروغ این حقیقت امر دیالک تیکی را پیشاپیش تبیین داشته است:

هیچ صیادی

از جوی حقیری که به گودالی می ریزد،

مرواریدی صید نخواهد کرد.

·        این جمله فروغ، نتیجه منطقی و نهائی طی طرق کهنه و پوسیده و فرسوده است.

·        از طریق طی طرق شریعت نبوی و خمینی و رجوی و غیره، نمی توان شق القمر کرد.

·        ولی می توان دار و ندار مادی و فکری و فرهنگی جامعه را بر باد داد و برهوتی بی همه چیز به میراث نهاد.

·        برهوتی چرکین و خونین و غم انگیز.  

3

دشت پهناور به لکه ای شباهت داشت که در آن از بوته ای، 

درختی، تپه ی حاوی چیز انبوهی اثری نبود، تا نگاه بی پناه خسته و کوفته ای را

 به خود جلب کند و یا قادر به پژواک بانگی باشد.

·        این توصیف اخوان از جامعه، همان توصیف فروغ از جوی حقیری است که به گودال می ریزد.

·        در چنین جوی حقیر و گودال گندیده ای نمی توان مرواریدی صید کرد.

·        اگر گرد گردانگرد، زور بزند، شاید به صید کرمی نایل آید.

·        همین و بس.     

4

دشت در دو سوی جاده بسان دو کفه ترازوی عدل بود

 که عادل بود، ولی خالی بود.

·        اخوان، اکنون جامعه را دقیقتر توصیف می کند:

·        مناسبات تولیدی که به عنوان زیربنای اقتصادی، تعیین کننده چند و چون راه مرد مردانمرد و گرد گردانگرد (روبنای ایده ئولوژیکی) است، جامعه مبتنی بر عدالت است، ولی خالی از نعمت است.

·        این بدان معنی است که فقر، میان ملت، به تساوی تقسیم شده است.   

·        وقتی در جامعه نیروهای مولده عقب مانده باشند، همه فاقد همه چیز خواهند بود و نتیجتا برابر خواهند بود.

·        برابری در نداری.

·        برابری در فقر مادی و فکری وا خلاقی.

·        عدالت در بی همه چیزی مطلق (پاوپریسم)  

5

دشت جلوه همواری از همواری بود.

بی اصل و بی سایبان بود.

بودی نا بوده بود و پوچ بیهوده بود.

·        جامعه مرد مردانمرد و گرد گردانگرد، عدالت خانه ای از عدالت فقر است.

·        از اصالت تهی است.

·        تجسم هست و نیست است

·        تجسم پوچ بی هوده ای است.

·        می توان گفت که جامعه مرد مردانمرد و گرد گردانگرد، فرم بی محتوائی است.

·        فقط در حرف جامعه است.

6

دشت جلوه همواری از همواری بود.

بی اصل و بی سایبان بود.

بودی نا بوده بود و پوچ بیهوده بود.

·        دلیل این فرمالیسم در عقب ماندگی وحشت انگیز سطح توسعه نیروهای مولده است.

·        دلیل این فرمالیسم همان است که فروغ فرخزاد استه تیزه کرده است:

·        این جامعه، اصلا جامعه نیست.

·        جوی حقیری است که به گودالی می ریزد.

·        اگر این «جامعه» مورد بررسی سوسیولوژیکی قرار گیرد، معلوم می شود که نه جامعه، بلکه کنام ددان درنده است که هر کس سعادت خود را در ذلت همنوع دور و نزدیک خود می جوید.

·        چنین گودالی را نمی توان جامعه نامید.

·        در چنین گودالی نمی توان مروارید صید کرد.

ادامه دارد.