سیری در شعری از هما وثوق (9)

ﺯﻧﺎﻥ ﺍﯾﺮﺍﻥ، ﺧﺴﺘﻪ ﺗﺎﺭﯾﺨﻨﺪ

ویرایش و تحلیل از

ربابه نون  

ﻣﺎ ﺩﺧﺘﺮﺍﻥ ﺯﻧﺎﻧﮕﯽ ﻫﺎﯼ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ﺍﯾﻢ

ﻣﺎ ﻭﺯﻥ ﺣﺠﺎﺏ ﺭﺍ ﺧﻮﺏ ﻣﯿﻔﻬﻤﯿﻢ

ﻣﺎ ﮐﻒ ﺯﺩﻥ ﻫﺎﯼ ﺩﻭ ﺍﻧﮕﺸﺘﯽ ﺧﻮﺏ ﯾﺎﺩﻣﺎﻥ ﻫﺴﺖ

ﺍﺳﻄﻮﺭﻩ ﯼ ﻣﺎ ﺍﻭﺷﯿﻦ ﺳﺎﻧﺴﻮﺭﺷﺪﻩ ﯼ ﺯﺣﻤﺘﮑﺶ

ﻭ ﻫﺎﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺍﺯ ﭘﺪﺭﺵ ﮐﻮﺟﯿﺮﻭﻣﯽ ﺗﺮﺳﯿﺪ.

·        این بند شعر هما وثوق، بیوگرافیک و اوتوبیوگرافیک است.

·        بیوگرافی خود او و زنان قشر اجتماعی معینی از طبقه اجتماعی معینی در این بند شعر تبیین می یابد.

1

ﻣﺎ ﮐﻒ ﺯﺩﻥ ﻫﺎﯼ ﺩﻭ ﺍﻧﮕﺸﺘﯽ ﺧﻮﺏ ﯾﺎﺩﻣﺎﻥ ﻫﺴﺖ

·        هما وثوق، اجبار زنان به کف زدن های دو انگشتی را مورد انتقاد قرار می دهد.

·        وقتی خمینی در بهشت زهرا از تبدیل کشور به بهشت فقها، داد سخن سر می داد، بعضی ها که سوراخ دعا را گم کرده بودند، می خواستند برایش کف بزنند.

·        آنهم نه «کف زدن دو انگشتی»، بلکه کف زدن پنج انگشتی و یا ده انگشتی.

·        ولی ارتجاع فئودالی ـ فوندامنتالیستی ـ روحانی در طول قرون متمادی، رسم و راه بهتری را هم تمرین کرده بود و هم آموزش داده بود که مؤمنانه تر از کف زدن چند انگشتی بوده و است:

مؤمنین اولسون گرک

سقلی آرشون چرک

خر سسی ویرسین سسی

سالسون فغانی، مسجده

میرزا علی معجز

معنی تحت اللفظی:

مؤمن باید ریش درازی داشته باشد

صدای مؤمن باید شبیه صدای خر باشد

تا بتواند با فغانش لرزه بر تار و پود مسجد اندازد.

·        از این رو، مؤمنین سوراخ دعا را نشان حریف حواسپرت دادند و صلوات و تکبیرش آموختند و اجر عظیم به نصیب بردند.

2

ﻣﺎ ﮐﻒ ﺯﺩﻥ ﻫﺎﯼ ﺩﻭ ﺍﻧﮕﺸﺘﯽ ﺧﻮﺏ ﯾﺎﺩﻣﺎﻥ ﻫﺴﺖ

·        اگر هنر کف زدن را نشانه مدرنیته، تجدد، تمدن و فرهنگ و صلوات و تکبیر را نشانه سنت و تأخیر و تعویق و توحش بدانیم، باید از هما بخواهیم که انتقادش را یواشکی پس بگیرد و خدای کریم را سپاس بگزارد که او و امثال او را از حق کف زدن دو انگشتی محروم نساخته اند.

·        ضمنا باید در حسرت روزگاری آه بکشد که کف زدن دو انگشتی هم، مجاز بود و هم، مدرن و مد روز بود.

3

ﺍﺳﻄﻮﺭﻩ ﯼ ﻣﺎ ﺍﻭﺷﯿﻦ ﺳﺎﻧﺴﻮﺭﺷﺪﻩ ﯼ ﺯﺣﻤﺘﮑﺶ

ﻭ ﻫﺎﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺍﺯ ﭘﺪﺭﺵ ﮐﻮﺟﯿﺮﻭﻣﯽ ﺗﺮﺳﯿﺪ.

·        هما ظاهرا معنی اسطوره را نمی داند.

·        درست به همان سان که ما از اوشین و هانیکو و کوجیرو چیزی نمی دانیم.

·        اسطوره، پدر بزرگ مذاهب است.

·        اسطوره فرمی از شعور اجتماعی بوده است.

·        در اساطیر سخن از طرز زیست خدایان بوده است.

·        در اساطیر یونان به عنوان مثال، سخن از خدایان اولمپ در میان است.

·        اولمپ کوهی شبیه کوه جماران است که خدایان از سر تا پا عیاش   و علاف در آن سکونت دارند و فکر و ذکری جز تور زدن دختر و خواهر و همسر یکدیگر ندارند.

4

ﺍﺳﻄﻮﺭﻩ ﯼ ﻣﺎ ﺍﻭﺷﯿﻦ ﺳﺎﻧﺴﻮﺭﺷﺪﻩ ﯼ ﺯﺣﻤﺘﮑﺶ

ﻭ ﻫﺎﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺍﺯ ﭘﺪﺭﺵ ﮐﻮﺟﯿﺮﻭﻣﯽ ﺗﺮﺳﯿﺪ.

·        منظور هما از اسطوره احتمالا سرلوحه و سرمشق زندگی است:

·        سرمشق دختران و زنان ایران پس از روی کار آمدن مجدد اجامر جماران، اوشین و هانیکو سانسور شده بوده است.

·        اگر اوشین و هانیکو آدم باشند، منظور هما از سانسور آنها چیست؟

·        شاید منظور هما تغییر متن ماجرای اوشین و هانیکو و کوجیرو و یا ملبس کردن آنها به البسه اسلامی بوده است.

·        اینجا هم به هما وثوق باید توصیه کرد که انتقادش را بی کمترین درنگ پس بگیرد و از انجام این جور انتقادات نسنجیده توبه کند.

·        چون سرمشق خود قرار دادن ژاپنی های متمدن از قبیل اوشین و هانیکو و کوجیرو که بدتر از سرمشق خود قرار دادن آمنه و فاطمه و زینب و ام کلثوم نیست.

5

ﮐﻢ ﮐﻢ ﮔﻮﮔﻮﺵ ﻭ ﻫﺎﯾﺪﻩ و ﻭﯾﺪﺋﻮ

ﻭ ﻣﺎ ﻫﻨﻮﺯ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮﺩﯾﻢ  ﺻﺎﻋﻘﻪ  ﺍﯼ ﺑﺰﻧﺪ ﻭ ﺧﺸﮑﺸﺎﻥ ﮐﻨﺪ!

ﺍﻣﺎ ﺧﯿﻠﯽ ﺯﻭﺩ ﻓﻬﻤﯿﺪﯾﻢ ﺻﺎﻋﻘﻪ، ﺯﻧﺎﻧﮕﯽ

ﻣﺎ ﺭﺍ ﺧﺸﮏ ﮐﺮﺩﻩ!

·        هما وثوق در این بند شعر از عقب ماندگی فکری وحشت انگیز زنان قشر اجتماعی معینی پرده برمی دارد.

·        منظور هما نه زنان سنتی مومیائی شده در صدر اسلام و احیا گشته در اثر عنگلاب اسلامی، بلکه زنان مرفه و مدرن جامعه است که هایده و گوگوش و ویدئو را می شناسند.

·        هما در این بند شعر، از فاجعه فکری و فرهنگی خود و امثال خود پرده برمی دارد:

·        اینها زنان چه بسا با سواد و تحصیلکرده جامعه اند که «انتظار صاعقه دارند تا گوگوش و  هایده و ویدئو را خشک و خاکستر سازد.»

·        آنهم نه در عهد بوق، بلکه در آستانه قرن بیست و یکم که اتمیزه گشتن ناکازاکی و هیروشیمای اوشین و هانیکو و کوجیرو را تجربه کرده است.

·        استحاله ماده به سایه را.

·        دست صاعقه درد نکند که نه گوگوش و هایده و ویدئو را، بلکه زنانگی زنان عقب مانده در عهد دقیانوس را خشک و خاکستر کرده است.

6

ﻭﻗﺘﯽ توﯼ ماشین عروس ﻧﺸﺴﺘﯿﻢ

ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻫﻨﻮﺯ ﮔﻤﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﺮﺩﯾﻢ ﻓﻘﻂ

ﺑﺎﯾﺪ ﻏﺬﺍ ﻫﺎﯼ ﺧﻮﺷﻤﺰﻩ ﺑﭙﺰﯾﻢ

ﻭ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻤﯿﺰ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ ﺍﺯ ﮐﻮﺩﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ

"ﺧﺪﺍ" ﺩﺭ ﺷﮑﻤﻤﺎﻥ ﺑﺎﺭ ﻣﯽ ﺯﻧﺪ

ﻧﮕﻬﺪﺍﺭﯼ ﮐﻨﯿﻢ و دیگر هیچ،

ﺻﺎﻋﻘﻪ ﺧﺸﮑﻤﺎﻥ ﮐﺮﺩ.

·        هما وثوق در این بند شعر انتقادات مهم دیگری را مطرح می سازد، که ضمنا انتقاد از خود نیز محسوب می شوند:

الف

ﺑﺎﯾﺪ ﻏﺬﺍ ﻫﺎﯼ ﺧﻮﺷﻤﺰﻩ ﺑﭙﺰﯾﻢ

·        انتقاد و انتقاد از خود اول هما به وظیفه آشپزی زنان در خانواده مربوط می شود.

ب

ﻭ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻤﯿﺰ ﮐﻨﯿﻢ  

·        انتقاد و انتقاد از خود دوم هما به وظیفه نظافت خانه مربوط می شود.

ت

ﺍﺯ ﮐﻮﺩﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ

"ﺧﺪﺍ" ﺩﺭ ﺷﮑﻤﻤﺎﻥ ﺑﺎﺭ ﻣﯽ ﺯﻧﺪ

·        انتقاد و انتقاد از خود سوم هما به وظیفه بچه داری در خانواده مربوط می شود.

7

ﻭﻗﺘﯽ توﯼ ماشین عروس ﻧﺸﺴﺘﯿﻢ

ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻫﻨﻮﺯ ﮔﻤﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﺮﺩﯾﻢ ﻓﻘﻂ

ﺑﺎﯾﺪ ﻏﺬﺍ ﻫﺎﯼ ﺧﻮﺷﻤﺰﻩ ﺑﭙﺰﯾﻢ

ﻭ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻤﯿﺰ ﮐﻨﯿﻢ ﻭ

ﻧﮕﻬﺪﺍﺭﯼ ﮐﻨﯿﻢ و دیگر هیچ،

ﺻﺎﻋﻘﻪ ﺧﺸﮑﻤﺎﻥ ﮐﺮﺩ.

·        هما وثوق شکوه و شکایت از آن دارد که وظایف زنان معتقد به خرافه صواعق در آشپزی و خانه داری و بچه داری خلاصه می شود.

·        هما بهتر است که این انتقاد نا بجای خود را فوری پس بگیرد و بلحاظ محتوا تصحیح کند.

·        چون زنانی که برای خشک کردن گوگوش و هایده و ویدئو انتظار صاعقه دارند، تجسم فاجعه اند و اصلا لیاقت آشپزی و خانه داری و بچه داری ندارند.

·        حیرت انگیز است، ولی چه می شود که هما از زنان زحمتکش جامعه و خدمات عظیم آنان بکلی بی خبر است.

·        اگر قضیه از همین قرار است که هما تصور و تصویر می کند، باید از هما و امثال او بپرسیم، که چه آلترناتیو و بدیلی برای فونکسیون آشپزی، خانه داری و بچه داری دارد؟

·        دختران و زنان بغایت عقب مانده این قشر از این طبقه اجتماعی چه فونکسیونی باید به عهده بگیرند؟

ادامه دارد.