سیری در شعری از میرزا علی معجز (37 )

میرزا علی معجز

(1252 ـ 1313)

(1873 ـ 1934)

رسول پیگیر هومانیسم، رنسانس و روشنگری

ویرایش، ترجمه و تحلیل از

میمحا نجار

تذکره اون دورت تومنه مالدور

یول پولی اونداندا قریشمالدور

یولچی نه ائشکدی، نه حمالدر

تا بو قدر ظلمه خریدار اولا

·        معنی تحت اللفظی:

·        اخذ گذرنامه 14 تومان هزینه دارد.

·        هزینه سفر از آنهم بیشتر است.

·        مسافر نه خر است و نه حمال، تا به اینهمه جور و ستم تن در دهد.

·        معجز در این بند شعر از دشواری اقتصادی سفر به ترکیه پرده برمی دارد:

·        او از هزینه گذرنامه و هزینه سفر و ضمنا از فقر مهیب مردم پرده برمی دارد.

1

سن ده بیلیرسن که او تاجر دگل

بونجا پولی وئرمگه قادر دگل

بوشلا یاخاسین بورا بیر یر دگل

قوی گئده استانبولا تجار اولا

·        معنی تحت اللفظی:

·        تو خودت هم می دانی که این جوان جزو تجار نیست تا بتواند از عهده پرداخت اینهمه پول برآید.

·        دست از سرش بردار، اینجا که جا نیست تا بماند.

·        بگذار برود استانبول، تا تاجر گردد.

·        وقتی نیروهای مولده جامعه، عقب مانده و توسعه نیافته باشند، وقتی سطح توسعه وسایل تولید در حد قرون وسطی باشد، بیکاری و فقر همگانی در دستور روز قرار می گیرد.

·        آنگاه پدران و فرزندان باید ترک دیار و یار کنند تا با تحمل مشقات جسمی، روحی و روانی در غربت لقمه نانی برای خود و خانواده ذلتکش خود درآورند.

2

گونده ره حق، هر گون اگر رحمتین

ائتمز اوجوز تذکره نین قیمتین

ائیلیین آگاه، رسول امتین

جیبده گرک درهم و دینار اولا

·        معنی تحت اللفظی:

·        اگر خدا حتی هر روز رحمت خود را شامل حال خلایق کند، قیمت گذرنامه کاهش نمی یابد.

·        به رسول امت بگویید، که در جیب خلایق باید درهم و دینار باشد.

3

گونده ره حق، هر گون اگر رحمتین

ائتمز اوجوز تذکره نین قیمتین

·        معجز در این بند طنز آمیز شعر، دیالک تیک دولت الهی و دولت طبقه حاکمه را به شکل دیالک تیک قیمت گذرنامه و رحمت الهی بسط و تعمیم می دهد و نقش تعیین کننده را از آن دولت طبقه حاکمه می داند.

·        در فلسفه اجتماعی (فلسفه تاریخ)  معجز با رحمت هر روزه الهی حتی آب از آب تکان نمی خورد.

·        تصمیمگیر اصلی و نقش تعیین کننده هزینه زندگی، نه در آسمان، بلکه در زمین است و آن دولت است که ارگان تا دندان مسلح طبقه حاکمه است.

4

ائیلیین آگاه، رسول امتین

جیبده گرک درهم و دینار اولا

·        شاعر روشنگری به نماینده ملت ابلاغ می کند که رحمت نسیه الهی نمی تواند جای درهم و دینار نقد در جیب خلایق را بگیرد.

5

گونده ره حق، هر گون اگر رحمتین

ائتمز اوجوز تذکره نین قیمتین

ائیلیین آگاه، رسول امتین

جیبده گرک درهم و دینار اولا

·        تئوری شناخت شاعر روشنگری شباهت غریبی به تئوری شناخت ماتریالیستی ـ دیالک تیکی دارد.

·        جهان بینی معجز نیز ماتریالیستی است و درک تاریخ او نیز به همین سان.

·        شرایط مادی زیست در فلسفه معجز تعیین کننده ی طرز تفکر انسان ها ست و نه برعکس.

6

خرجی وار هشتاد تومن گئتماغین

یا ائوی قوی بیع و یا سات سن باغین

قورخورام آخر یخیلا مطباغین

پردیلری عازم بازار اولا

·        معنی تحت اللفظی:

·        سفر به استانبول 80 تومان هزینه دارد.

·        یا قباله ی خانه ات را به کسی بده و هزینه سفر را قرض کن و یا باغت را بفروش.

·        ترسم از این است که مطبخت خراب شود و چوب های سقف برای فروش به بازار برده شوند.

·        معجز در این بند شعر، از طرز تهیه هزینه سفر پرده برمی دارد.

·        توده های تهیدست برای تهیه هزینه سفر یکی از این دو طریق را انتخاب می کنند.

·        تحت فشار اقتصادی برای تهیه هزینه سفر، مجبور می شوند که خانه خود را بابت مبلغ معینی بیع بگذارند و یا بمراتب بدتر، باغ خود را چه بسا به قیمت نازلتر از حد معمول بفروشند.

·        بدین طریق، حتی امکان پروار کردن گوسفندی را و یا کشت و کار و تهیه میوه و سبزی و غیره برای خانواده خود را فدا می کنند.

·        یکی از دلایل برباد رفتن عزت انسانی توده های تهیدست هم همین است.

·        توده بدین طریق ابتدائی ترین وسایل تولید را مثلا باغ را و یا خانه را از دست می دهند.

ادامه دارد.