رابطه علت و معلولی (رابطه علی، علیت) (5 بخش دوم)

پروفسور دکتر گونتر کروبر

برگردان شین میم شین

34

 دیوید هیوم (1711 ـ 1776)

فیلسوف، اقتصاددان و تاریخدان

از نمایندگان برجسته روشنگری انگلیس

از اقتصاددان ما قبل اقتصاد کلاسیک

معلم کانت و از دوستان و همفکران آدام اسمیث

·        درک ایدئالیستی ـ ذهنی علیت را برای اولین بار هیوم به وضوح تمام رواج داد.

الف

·        هیوم خصلت عینی علیت را رد می کرد.

ب

·        او احساس وجود اشتراط علی میان اشیاء را نتیجه عادت می دانست که گویا مردم پدیده هائی را که پشت سر هم اتفاق می افتند، نتیجه وجود پیوند جبری و یا ضرور میان آنان محسوب می دارند.

ت

·        از دید هیوم، علیت فقط نتیجه ی یک جریان پسیکولوژیکی (روانی) ذهنی است.

پ

·        علیت مبتنی است بر توالی زمانی صرف استنباطات ما و هیرارشی (سلسله مراتب)  منظم آنها.

ث

·        علیت خود فاقد هرگونه جبر و یا ضرورت عینی است.

35

 ایمانوئل کانت (1724 ـ 1804)

برجسته ترین نماینده فلسفه کلاسیک آلمان

اثر او تحت عنوان «نقد خرد محض»

نقطه عطفی در تاریخ فلسفه

و آغاز فلسفه مدرن محسوب می شود.

کانت در زمینه های زیر دورنمای فراگیر نوینی

به روی فلسفه گشوده است:

اتیک (نقد خرد عملی)

استه تیک (نقد قوه قضاوت)

فلسفه مذهب

فلسفه حقوق

فلسفه تاریخ

«پرولگومنا» (مقدمات) 

·        کانت اگرچه در نظریه خود راجع به علیت از موضع هیوم به حرکت آغاز می کند، ولی برخلاف او، علیت را واهی نمی شمارد و راه حل ایدئالیستی ـ ذهنی خود را در مورد مسئله علیت ارائه می دهد:

الف

·        علیت یک مقوله ضرور فکری است.

ب

·        علیت مفهومی اپریوری (ماورای تجربی)  است.

ت

·        علیت مفهومی راسیونال (عقلی)  است که قبل از هر نوع تجربه ای وجود داشته است، که بکمک آن ما استنباطات خود را نظم و ترتیب می بخشیم.

پ

·        علیت مفهوم راسیونالی است که تجربه را بطور کلی امکان پذیر می سازد

ث

·        به نظر کانت نظم و ترتیب علی چیزها را فهم وارد طبیعت می سازد.

ادامه دارد.