راسیونالیسم (خردگرائی) (4)

 

پروفسور دکتر مانفرد بور

پروفسور دکتر مانفرد اشتارکه

برگردان شین میم شین

 ارسطو (384 ـ 332 ق. م.)  

ارسطو از مهمترین و متنفذترین فلاسفه تاریخ است.

او اصول بیشماری را هم بنیاد نهاده و هم تحت تأثیر جدی قرار داده است.

از آن جمله اند :

تئوری علوم

منطق

بیولوژی

فیزیک

اتیک

تئوری شعر

تئوری دولت 

ارسطو دانش زمان خود را به شرح زیر طبقه بندی کرده است :

ارگانون (که بعد از مرگ او به آثار او اضافه می شود.)

علوم تئوریکی (نظری)

علوم پراتیکی (عملی)

علوم پوئه تیکی (شعری)

علوم تئوریکی به اجزای زیر طبقه بندی می شوند :

فلسفه اولین (متافیزیک)

علوم طبیعی

علوم ریاضی (مته متیک)

فلسفه اولین به اجزای زیر طبقه بندی می شود :

تئوری جوهر

تئوری اصول

تئولوژی

·        ارسطو فرضیه عالم خاص ایده ها (افلاطون) را کنار می گذارد و می آموزد که ایده ها در پدیده ها تحقق می یابند و مفاهیم در ادراکات.

·        ارسطو اما در این نظر خود افلاطونیست می ماند که  مفهوم و عام از اصالت وجود برخوردارند.  

1

·        بنظر ارسطو جهان قابل ادراک چیزهای منفرد فقط از ایده های ناب تشکیل می یابد، که توانسته اند در ماده ی کدر نفوذ کنند.

2

·        ارسطو چیزهای حسی را بمثابه مواد منفعل و بی فرم تلقی می کند که تنها پس از کردوکار فکری، فرم می یابند و به هیئت مفهوم در می آیند.

3

·        همانطور که در آموزش تداعی (یادآوری)  افلاطون ادعا می شود، بنظر ارسطو نیز مواد قابل ادراک (عقل منفعل) تنها تلنگر اولیه را بر«عقل فعال»، بر تفکر محض (بی غل و غش) وارد می آورند و امکانات محدود مفهوم سازی را فراهم می سازند.

4

·        ارسطو اگرچه ادراک حسی را واقعی می داند، اما بر آن است که ادراک حسی اعتبار متافیزیکی خود را تنها زمانی کسب می کند که تفکر بکمک مفاهیم (مقوله های) بیانگر حالات و روابط عالی تر ادراک شده به تعیین آن (یعنی ادراک حسی) نایل می آید، همانطور که ماده تنها پس از دخول فرم در آن، اعتبار وجود کسب می کند.

5

 رنه دکارت (1596 ـ 1650)  

فیلسوف، ریاضی دان و عالم علوم طبیعی

از مؤسسین راسیونالیسم مدرن عصر جدید آغازین

تفکر راسیونالیستی او را کارتزیانیسم نیز می نامند.

دکارت به وجود ایده های مادرزاد باور داشت.

·        مجموعه فلسفه یونان، تفکر را نه بمثابه کردوکار خلاق و موجد محتوا، بلکه به معنی جستجوی مفاهیم از قبل موجود تلقی می کند.

·        این وضع بالاخره در فلسفه کلاسیک بورژوائی آلمان توسط کانت و هگل تغییر می یابد.

·        تدارک این کار سترگ توسط دکارت و پیروان او دیده می شود.

1

·        دکارت راسیونالیسم مدرن را بر مبنای ریاضات اثبات می کند که بوسیله گالیله در علوم طبیعی تشکیل یافته است.

2

 گالیله ئو گالیله (1564 ـ 1642)

مقبره گالیله در فلورنس

فیلسوف، ریاضی دان، فیزیکدان، منجم

کاشف کشفیات خارق العاده در رشته های مختلف علوم طبیعی

·        گالیله پدیده های طبیعی را با روش تحلیلی خود به ساده ترین عناصر ریاضی تجزیه می کند و با روش ترکیبی خویش دو باره بهم پیوند می دهد تا نشان دهد که ریاضیات قادر به توضیح و نمایش کامل آنها ست.

3

·        بدین طریق تئوری ریاضی، عنصر عقلی (راسیونال) را به همراه می آورد که بوسیله آن تشکیل و تغییر فرم راسیونالیستی عالم ادراک حسی امکان پذیر می گردد.

4

·        راسیونالیسم قرن هفدهم، حقیقت را در عناصر منطقی ـ ریاضی فاقد کیفیت و مطلقا کمی ریاضیات و علم طبیعی مکانیک می یابد.

5

·        دکارت رؤیای ریاضیات عامی (یونیورسالی) را در سر دارد که شامل حال کل دانش بشری باشد.

6

 گوتفرید ویلهلم لایب نیتس (1646 ـ 1716)

فیلسوف، دانشمند، ریاضی دان، دیپلومات، فیزیکدان، مورخ، سیاستمدار

، کتاب شناس و دکتر در حقوق دنیوی و کلیسائی

ایدئالیست عینی

روح یونیورسال زمانه خویش

·        لایب نیتس نیز به همان سان رؤیای علم عام و زبان عامی را در سر می پرورد و آخرین واحدهای آن را طبیعت ریاضی می نامد.

7

·        همانطور که گالیله عناصر ریاضی را بمثابه آجرهای اولیه ی عقلی حوادث واقعی کشف کرده بود، به همان سان هم دکارت حقایق بنیادین (ساده)، مطمئن و مبرهن شعور را بمثابه عواملی قلمداد می کند که جهان ادراکی را راسیونا می سازند   و خلاقانه تحول می بخشند.

8

·        چون دکارت اطمینان بی خلل و بی واسطه ای را در اختیار ندارد، از تردید و انکار رادیکال (ریشه ای) کلیه حقایق و نظرات حسی آغاز می کند و از این طریق به نخستین و بنیادی ترین حقیقت، یعنی اطمینان به وجود شعور دست می یابد:

 این را که من می اندیشم و موجودی آگاه هستم، نمی توانم انکار کنم:

من می اندیشم، پس من هستم.

9

·        بدین طریق خصلت اشراق بی واسطه و وضوح بمثابه علامت شناخت حقیقت قلمداد می شود.

10

·        هرآنچه که همانند وقوف به شعور خویشتن  واضح و روشن باشد، حقیقی است:

الف

·        روشن هر آن چیزی است که از طریق الهام به خاطر خطور می کند.

ب

·        واضح هر آن چیزی است که به خودی خود روشن است و دقیقا تعیین و تعریف شده است.

11

·        دکارت تصوراتی از این قبیل را «ایده های مادر زاد» می نامد.

 ادامه دارد.