سیری در جهان بینی حکیم ابوالقاسم فردوسی (24)

(320 ـ 398)

(942 ـ 1020)

تحلیلی از شین میم شین

بخش چهارم

گفتار اندر آفرینش مردم

ادامه

به رنج اندر آری تنت را روا ست

که خود رنج بردن به دانش سزا ست

·        معنی تحت اللفظی:

·        به زحمت انداختن تن برای کسب دانش ارزش دارد.

·        فردوسی در این بیت، دیالک تیک ماده و روح (وجود و شعور) را به شکل دیالک تیک رنج تن و کسب دانش بسط و تعمیم می دهد و از رنج جسمی برای کسب دانش (توسعه روح و شعور) دفاع می کند.

·        جز این این هم نمی تواند باشد:

·        چون بدون رنج، گنج مادی و فکری میسر نمی شود.

1

به رنج اندر آری تنت را روا ست

که خود رنج بردن به دانش سزا ست

·        فردوسی در این بیت، ضمنا دیالک تیک ریاضت و لذت را به شکل رنج جسمی و لذت روحی بسط و تعمیم می دهد.

·        از همین بیت او می توان به ارج و ارزش دانش در فلسفه او پی برد.

2

چو خواهی که یابی ز هر بد رها

سر اندر نیاری به دام بلا،

نگه کن بدین گنبد تیزگرد

که درمان  از اوی است و زوی است درد

·        معنی تحت اللفظی:

·        اگر قصد رهایی از هر بدی و پرهیز از سقوط در دام بدبختی داری، به این گنبد تیزگرد بنگر.

·        چون درد و درمان از آن است.  

·        مفهوم «گنبد تیزگرد» احتمالا یکی از مقولات فلسفه فردوسی است که باید در روند تحلیل میراث معنوی او روشن شود.

·        فردوسی درد و درمان را ناشی از دهر تحول یابنده می داند.

·        او شاید مقوله فلسفی جبر (ضرورت) را در مقوله فلسفی دهر و یا گنبد تیزگرد تبیین می دارد.

·        ضد دیالک تیکی جبر، اختیار است.

·        ضد دیالک تیکی ضرورت، آزادی است.

·        فردوسی احتمالا دیالک تیک جبر و اختیار را به شکل دیالک تیک گنبد تیز گرد و انسان بسط و تعمیم می دهد و نقش تعیین کننده را از آن جبر (گنبد تیز گرد، دهر تحول یابنده) می داند.

·        باید ببینیم.

3

نه گشت زمانه بفرسایدش

نه آن رنج و تیمار بگزایدش

·        معنی تحت اللفظی:

·        گنبد تیزگرد را نه گردش روزگار فرسوده می سازد و نه رنج و اندوه آزار می دهد.

·        فردوسی اکنون به توضیح چند و چون گنبد تیز گرد می پردازد:

·        گنبد تیز گرد، گردنده ی تحول ناپذیر است.

·        مقوله جبر نیز به همین سان.

·        قوانین و قانونمندی های عینی هستی بطور کلی در مقوله جبر و یا ضرورت تجرید می یابند.

4

نه از جنبش، آرام گیرد همی

نه چون ما تباهی پذیرد همی

·        معنی تحت اللفظی:

·        گنبد تیزگرد گردنده ی زوال ناپذیر است.

·        فردوسی اکنون تفاوت و تضاد موجود میان گنبد تیز گرد و انسان ها را تبیین می دارد:

·        گنبد تیز گرد ـ بر خلاف انسان ها و جامعه بشری ـ زوال ناپذیر است.

5

از او دان فزونی، از او هم شمار

بد و نیک، نزدیک او آشکار

·        ·        معنی تحت اللفظی:

·        وفور و حد و اندازه از گنبد تیز گرد است.

·        ضمنا بد و نیک برای گنبد تیزگرد آشکار است.

·        کشف دقیق منظور حکیم از این دو بیت آخر آسان نیست.

·        در مصراع آخر انگار نوعی وقوف و آگاهی به گنبد تیز گرد نسبت داده می شود.

·        باید در روند تحلیل شاهنامه با چند و چون گنبد تیز گرد بهتر آشنا شویم.

پایان

ادامه دارد.