سیری در جهان بینی حکیم ابوالقاسم فردوسی (2)

حکیم ابوالقاسم فردوسی طوسی

(زادهٔ ۳۲۹ ه‍.ق، ۳۱۹ ه‍.خ - ۴۱۱ ه‍.ق، ۳۹۷ ه‍.خ)

سخنسرای نامی ایران و سرایندهٔ شاهنامه

بزرگ ‌ترین سرایندهٔ پارسی‌ گو

(320 ـ 398)

(942 ـ 1020)

تحلیلی از شین میم شین

1

به نام خداوند جان و خرد

کزین برتر اندیشه برنگذرد

·        معنی تحت اللفظی:

·        به نام دارنده ی روح و عقل.

·        توان تبیین تفکر از این بیشتر نیست.

1

·        این آلترناتیو حکیم طوس برای جزم اسلامی موسوم به بسم الله الرحمن الرحیم است که به معنی به نام خدای رحمان و رحیم است.

·        رحمان و رحیم در فرهنگ واژگان فارسی به معانی رحم کننده، بخشاینده و مهربان آمده اند.

·        فقیهی می گفت:

الف

·        رحمانیت خدا بدان معنی است، که او فقط در عقبی نسبت به مؤمنین ترحم نشان می دهد.

ب

·        رحیمیت خدا اما بدان معنی است که در دنیا هم نسبت به مؤمنین و هم کفار ترحم می ورزد.

·        رحمت الهی در دنیا شامل حال همه بدون استثناء است.

2

·        صفات اسلامی برای خدا در هر صورت صفات اخلاقی و یا به عبارت دقیقتر، رفتاری اند.

·        همین دو صفت اصلی خدا انعکاس نظام و یا سیستم اجتماعی ئی است که اسلام ایده ئولوژی آن را تشکیل می دهد.

·        مثلا نظام برده داری و یا فئودالی

·        فقط در این نظامات اجتماعی ـ طبقاتی خشن و مبتنی بر ستم و استثمار است که طبقه حاکمه بر توده های مولد و زحمتکش (برده ها و رعایا) خشم می گیرد و یا رحم می کند.

·        گردن می زند و یا عفو می کند.

3

به نام خداوند جان و خرد

کزین برتر اندیشه برنگذرد

·        فردوسی اما خدای اسلامی را با خدای دیگری جایگزین می سازد که نه خدای خشم و رحم، بلکه خدای روح و عقل است.

·        خدای فردوسی البته حداقل خدای روح و عقل است.

·        چون تفکر حکیم عاجز از دادن صفاتی بالاتر از این دو صفت است.

·        جان و خرد اما به چه معنی اند؟

4

·        برای درک محتوای معنوی این دو مقوله حکیم طوس باید با فلسفه هگل آشنا شد.

·        چون هگل و فلاسفه بزرگ دیگر هم در عصر جدید، همین دو مقوله فلسفی غول آسا را برجسته و عمده می کنند.

·        مراجعه کنید به خرد، خردگرایی، خردستیزی (ایراسیونالیسم)، روح (شعور)  در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

5

به نام خداوند جان و خرد

کز این برتر، اندیشه برنگذرد

·        خدای حکیم طوس، خدای عقل و روح است.

·         مفاهیم روح و جان را هگل به معنی دانش، تفکر، شناخت و همه  مفاهیم و مقولات و غیره فلسفی بکار می برد.

·        در فلسفه هگل، ماده (واقعیت عینی) در تعالی و معراج خود از پله های  مفاهیم بالا و بالاتر می رود و به روح استحاله می یابد.

·        روح و یا شعور در قاموس هگل، انعکاس مفهومی ماده و یا وجود است.

6

·        نمی توان جز این تصور کرد.

·        چون سیب مادی وقتی احساس و ادراک می شود.

·        یعنی وقتی سیگنال های مربوط به چند و چون آن در کارگاه مغز تجزیه و تحلیل می شوند، مفهوم «سیب» تشکیل می یابد که مجرد و یا انتزاعی و ضمنا کلی است.

·        مفهوم «سیب» ملموس و محسوس نیست.

·        برای مشاهده سیب واقعی و عینی باید از کله بیرون آمد و مثلا به سیب لبنان و غیره رسید.

·        مفهوم «سیب» یکی از ارواح بیشمار است.

·        مفهوم «سیب» روحی است که با شنیدن آن، بنی آدم به یاد همه ا نواع و اقسام سیب مادی می افتد.

·        دیالک تیک مجرد و مشخص

·        دیالک تیک مفهوم «سیب» و سیب لبنان ملموس

7

به نام خداوند جان و خرد

کز این برتر، اندیشه برنگذرد

·        خرد بطور کلی عبارت است از کردوکار معنوی انسان که کلیت واقعیت عینی را در مد نظر دارد.

·        مفهوم خرد در کانون جهان بینی نوین بورژوائی قرار می گیرد، که بر ضد ایدئولوژی جامعه فئودالی و نهادهای آن رو به تشکیل و تحکیم می رفت.

·         

·        خدای جان و خرد حکیم طوس در هر صورت ضد خدای نظامات برده داری و فئودالی ـ روحانی ـ اسلامی است.

·        در روند تحلیل جهان بینی حکیم طوس با خدای مورد نظر او عمیقتر و دقیق تر آشنا خواهیم شد.  

ادامه دارد.