تمرین تفکر مفهومی (157 )

شین میم شین

(دکتر حسین رزمجو: بوستان سعدی، ص 162 ـ 164.)   

نه هر چشم و ابرو که بینی، نکو ست

بخور پسته، مغز و بینداز پوست

·        معنی تحت اللفظی:

·        هر چشم و ابرویی که می بینی، نیکو نیست.

·        از پسته باید مغزش را خورد و پوسته اش را دور انداخت.

1

·        سعدی در این بیت، دو دیالک تیک بسیار مهم فلسفه علمی را آموزش می دهد:

الف

·        او دیالک تیک فرم و محتوا را به شکل دیالک تیک چشم و ابرو و شخصیت از سویی و به شکل دیالک تیک پوسته پسته و مغز پسته از سوی دیگر، بسط و تعمیم می دهد و نقش تعیین کننده را از آن محتوا (شخصیت، مغز پسته) می داند.

ب

·        سعدی ضمنا دیالک تیک نمود و بود و یا پدیده و ماهیت را به شکل دیالک تیک چشم و ابرو و ذات از سویی و به شکل دیالک تیک پوسته پسته و مغز پسته از سوی دیگر بسط و تعمیم می دهد و نقش تعیین کننده را از آن ماهیت (بود، ذات، مغز پسته) می داند.

2

·        سعدی از خواننده می خواهد که واله و شیفته فرم و نمود و ظاهر چیزها، پدیده ها، سیستم ها و روندها نگردد، بلکه به محتوا، ذات و ماهیت آنها بیندیشد.

3

·        این رهنمود سعدی را باید سرلوحه کار فکری خود قرار داد و اسیر فرم و نمود (چشم، گوش، بناگوش، خط، خال، رنگ، بو، قد، قامت، صدا، نرگس، روی و ساق و بازوی افراد) نشد.

4

نه هر چشم و ابرو که بینی، نکو ست

بخور پسته، مغز و بینداز پوست

·        اما این بیت سعدی عاری از ایراد اسلوبی (متدی) ـ فلسفی جدی و مهم نیست:

·        سعدی بهتر از هرکس می داند که چشم و ابرو و پوسته پسته هیچ واره نیستند و نمی توان و نباید مورد صرفنظر قرارشان داد.

·        سعدی ولی آموزگار است و نیتش تأکید مؤکد بر نقش تعیین کننده شخصیت و ذات انسان ها و مغز پسته است.

·        مارکس و انگلس هم اتفاقا همین طرز برخورد را داشته اند.

·        مثلا آنجا که می گویند:

·        این وجود اجتماعی است که شعور اجتماعی را می سازد.

·        بعد فرصت نمی کنند، بگویند که شعور اجتماعی هیچ واره نیست.

·        بلکه متقابلا بر وجود اجتماعی تأثیر مثبت و یا منفی می گذارد.

5

·        فریب مثال ساده پسته را نباید خورد.

·        فرم را نمی توان از محتوا و نمود را نمی توان از ماهیت جدا کرد.

·        فرم را نمی توان دور انداخت و محتوا را نگه داشت.

·        فرم و محتوای چیزها، پدیده ها و سیستم ها در هم تنیده اند.

·        پوست اولیه پسته را اگر هم دور بیندازی، محتوا پوست جدیدی برای خود خواهد ساخت و بلافاصله پوست اولیه را جایگزین خواهد کرد.

ادامه دارد.