سیری در جهان بینی حکیم ابوالقاسم فردوسی (12)

تندیس نگهبان

تحلیلی از 

شین میم شین

شاهنامه

بخش دوم

ستایش خرد

ادامه

نخست آفرینش، خرد را شناس

نگهبان جان است، آن و سه پاس

·        معنی تحت اللفظی:

·        خرد اولین مخلوق خدای جان و خرد است.

·        خرد، نگهبان جان است.

·        علاوه بر خرد، جان سه نگهبان دیگر هم دارد.

1

·        حکیم در این بیت، جایگاه و فونکسیون خرد را در خلقت تعیین می کند:

·        خدای جان و خرد در فلسفه فردوسی، اولین مخلوقی که می آفریند، خرد است.

2

·        فردوسی بدین طریق، اصلی ترین دگم (جزم)   تئولوژی (فقه) را نفی و انکار می کند:

الف

·        در تئولوژی اولین مخلوق تندیس آدم و بعد تندیس حوا ست.

·        این کار را جبرئیل به فرمان خدا انجام می دهد.

·        بعد خدا شخصا وارد صحنه می شود و در دهان هر دو فوت می کند.

·        در اثر این نفس الهی، تندیس حوا و آدم روحمند و یا جاندار می شوند.

·        این بدان معنی است که نخست کالبد به مثابه فرم و قالب و ظرف تشکیل می شود و بعد روح به مثابه محتوا، درونمایه و مظروف در آن دمیده می شود.

ب

·        در فلسفه حکیم طوس، اولین مخلوق نه تندیس آدمی، بلکه خرد است.

·        خرد را خدای جان و خرد می آفریند.

3

·        این اما به چه معنی است؟

·        آیا خرد قبل از انسان خلق می شود؟

·        آیا انسان پس از خلق خرد خلق می شود؟

·        آیا انسان واره (حیوان) با از آن خود کردن خرد، به انسان استحاله می یابد؟

4

·        فونکسیون و نقش خرد عبارت است از حراست از جان.

·        بنابرین حکیم طوس دیالک تیک خرد و جان را به شکل دیالک تیک سوبژکت و اوبژکت بسط و تعمیم می دهد:

·        خرد به مثابه سوبژکت به حراست و نگهبانی از جان به مثابه اوبژکت می پردازد.

·        این اما به چه معنی است؟  

5

·        این بدان معنی است که آدمیت و حیات آدمی وابسته به وجود خرد است.

·        غیاب خرد، همان، پایان آدمیت آدم، همان و یا حتی بمراتب بدتر، پایان حیات آدمی، همان.

·        چون بدون نگهبان، جان در معرض خطر قرار می گیرد و نابود می شود.

6

·        حکیم طوس بدین طریق، خدای تئولوژی را با خرد جایگزین می سازد:

·        خدا نگهدار (خدا حافظ)  را با خرد نگهدار (خرد حافظ)  جایگزین می سازد.  

7

نخست آفرینش، خرد را شناس

نگهبان جان است، آن و سه پاس

سه پاس تو چشم است و گوش و زبان

کز این سه رسد، نیک و بد بی‌ گمان

·        معنی تحت اللفظی:

·        سه پاسبان دیگر جان، چشم و گوش و زبان هستند.

·        منشاء خیر و شر هم بی تردید، همین چشم و گوش و زبان اند.

·        بدین طریق، به مدد چهار نگهبان از جان آدمی حراست به عمل می آید:

·        خرد و چشم و گوش و زبان.

8

سه پاس تو چشم است و گوش و زبان

کز این سه رسد، نیک و بد بی‌ گمان

·        فردوسی ضمنا دیالک تیک سوبژکت ـ اوبژکت را به شکل دیالک تیک سه پاس و خیر و شر بسط و تعمیم می دهد:

·        بزعم حکیم، نیک و بد بی تردید، از چشم و گوش و زبان نشئت می گیرند.

·        این اما به چه معنی است؟  

الف

·        این به معنی قرئت فاتحه بلند بالائی بر دوئالیسم خیر و شر، هابیل و قابیل تئولوژی است.

ب

·        این به معنی نفی و انکار بی تردید (بی گمان) یکی دیگر از جزم (دگم) های تئولوژی است:

·        دگم مربوط به بنیادی ـ الهی ـ جبلی ـ مادر زادی و عملا ازلی و ابدی بودن خیر و شر.

ت

·        این ضمنا به معنی منشاء اجتماعی و مادی قائل شدن به خیر و شر است.

پ

·        این عملا و عینا به معنی نفی و انکار ازلیت و ابدیت خیر و شر است.

·        بی دلیل نبوده که فقها حکیم را تکفیر کرده اند و جنازه اش را به گورستان مسلمانان راه نداده اند.

ادامه دارد.