مقوله «صوفی» در آثار خواجه شیراز (65) (بخش آخر)

تحلیلی از شین میم شین

نمی ‌بینم از همدمان هیچ بر جای

دلم خون شد از غصه ساقی کجایی

ز کوی مغان رخ مگردان که آن جا

فروشند مفتاح مشکل گشایی

·        معنی تحت اللفظی:

·        از همدمان اثری نیست.

·        از غصه دلم خون شد.

·        ساقی می بیاور.

·        از خرابات روی برنگردان.

·        چون آنجا کلید درهای بسته را می فروشند. 

1

نمی ‌بینم از همدمان هیچ بر جای

دلم خون شد از غصه ساقی کجایی

ز کوی مغان رخ مگردان که آن جا

فروشند مفتاح مشکل گشایی

·        خواجه در این دو بیت، می را ایدئالیزه می کند (به عرش اعلی می برد.)   

·        در قاموس خواجه می هم غمگسار و هم مشکل گشا ست.

·        می تحت عناوین و اسامی مختلف از باده تا آتش میخانه و شراب و غیره یکی از مقولات فلسفه اجتماعی خواجه است و باید مستقلا مورد بررسی قرار گیرد.

·        سؤالی که ما را از دیرباز به خود مشغول کرده، این است که چرا می به مقام باب الحوایج و حلال مشکلات ارتقا می یابد؟ 

2

·        احتمال آن می رود که منظور خواجه نه خود می، بلکه نتیجه حاصل از میخواری باشد.

·        می به قول خود خواجه «خانه خرد را به آتش می کشد.» 

·        درست به همین دلیل مفهوم «می» به مقام مقولة المقولات اعتلا می یابد.

·        می توان گفت که می بهترین وسیله برای خردستیزی است.

·        هم خواجه و هم عرفان هر دو به دلیل خردستیزی به ایدئالیزه کردن مفهوم «می» می پردازند.

·        هنر می این است که کارخانه مغز را از کار می اندازد و مست را نسبت به جامعه و جهان بی اعتنا می سازد.

·        خواجه می را برای تئوری اجتماعی مبتنی بر تحمل و رضایت و تسلیم لازم دارد.

·        عرفان می را (و مواد مخدر و هلوسیناتیو دیگر را) برای بی خویشی و پرواز خیالی روحی به سوی حق کذائی لازم دارد.

·        می مفتاح هیچ دری نمی تواند باشد.

·        می فقط می تواند به تخریب جسم و جان آدمی منجر شود.

3

عروس جهان گر چه در حد حسن است

ز حد می‌ برد شیوه بی ‌وفایی

·        معنی تحت اللفظی:

·        عروس دنیا، اگرچه خیلی زیبا ست، ولی ضمنا خیلی بی وفا ست. 

·        خواجه در این بیت جهان را به عروسی بزک شده و بظاهر زیبا، ولی در باطن مکار و غدار تشبیه می کند.

·        در ابیات دیگر عجوزه حیله گر می نامد.

·        نیهلیسم در ایده ئولوژی طبقات اجتماعی واپسین همه جا به تحقیر جامعه و حیات می پردازد، تا زمینه را برای اثبات پوچی زیست و تجلیل از مرگ در همه فرم های آن از قبیل جنگ، کشتار، خودکشی و انتحار آماده سازد.

·        فوندامنتالیسم نیز فرم نقابدار نیهلیسم است که از فرزندان خلق، بمب زنده و رونده و تپنده می سازد و بر ضد خلق به خدمت می گیرد.

می صوفی افکن کجا می ‌فروشند

که در تابم از دست زهد ریایی

·        معنی تحت اللفظی:

·        می قوی کجا می فروشند تا بخرم و بخورم و از شر زهد ریائی نجات یابم؟  

·        خواجه در این بیت نیز اهل عرفان را از سوئی به هشیاری و از سوی دیگر به تزویر و تظاهر و ریا متهم می کند.

·        صوفی در مقابل می مقاومت به خرج می دهد و حتی الامکان از مستی پرهیز می کند.

·        در اتیک فئودالی ـ بنده داری خواجه، چنین خصوصیتی بغایت مذموم و قابل نکوهش و انتقاد است.

بیاموزمت کیمیای سعادت:

ز همصحبت بد جدایی، جدایی

مکن حافظ از جور دوران شکایت

چه دانی تو ای بنده کار خدایی

·        معنی تحت اللفظی:

·        کیمیای سعادت را از من بیاموز:

·        از معاشر بد، گریزان باش.

·        حافظ از ستم دوران شکوه مکن.

·        چون تو بنده ای بیش نیستی و لذا از کار خدا بی خبری.

1

بیاموزمت کیمیای سعادت:

ز همصحبت بد جدایی، جدایی

·        منظور خواجه از همصحبت بد، اهل عرفان است که اوپوزیسیون ضد فئودالی ـ ضد روحانی در قرون وسطی را تشکیل می دادند و نفوذ فکری عمیقی در جامعه و حتی در اعضای هیئت حاکمه داشته اند.

2

مکن حافظ از جور دوران شکایت

چه دانی تو ای بنده کار خدایی

·        خواجه در این بیت آخر غزل، با تیر واحدی دو نشان ایده ئولوژیکی بسیار مهم می زند: 

الف

مکن حافظ از جور دوران شکایت

·        خواجه از سوئی خواننده شعر خود را به تسلیم و تحمل و رضایت فرا می خواند.

·        او به خواننده حتی اجازه شکایت از جور روزگار نمی دهد.

·        این گرایش ایده ئولوژیکی اصلی خواجه است.

·        باید وضع موجود حفظ شود.

·        خواجه فقط اگر خیلی مست باشد، «فلک را سقف می شکافد و طرح نو در می اندازد»، طرحی که به درد خودش و اعوان و انصارش می خورد.  

ب

چه دانی تو ای بنده کار خدایی

·        خواجه از سوی دیگر تئوری شناخت ارتجاعی و غیر علمی خود را تبلیغ می کند.

·        این تئوری شناخت خواجه ندانمگرائی (اگنوستیسیسم) نام دارد.

·        خواجه بنی بشر را عاجز از شناخت چیزها، پدیده ها، سیستم ها و روندهای هستی می داند.

·        داننده بلامنازع، شخص شخیص عالم الغیب یعنی خدا ست.

·        امروزه طبقه حاکمه امپریالیستی نیز همین مکتب معرفتی ـ نظری را تبلیغ می کنند.

·        در فیس آباد هم گروه های مرتجع لاادری (اگنوستیک) صفحات پرطرفداری افتتاح کرده اند و به مسموم سازی مشتریان خود مشغولند.

پایان