جبر (ضرورت) (4)

پروفسور دکتر گونتر کروبر
برگردان شین میم شین

6 
مفهوم «جبر» در فلسفه بورژوائی آغازین 
ادامه

1
جبر در فلسفه دیوید هیوم

 دیوید هیوم (1711 ـ 1776) 
فیلسوف، اقتصاددان و تاریخدان
از نمایندگان برجسته روشنگری انگلستان
از اقتصاددانان ما قبل اقتصاد کلاسیک 
معلم کانت و از دوستان و همفکران آدام اسمیث

·        درک ایدئالیستی ـ ذهنی از جبر، برای نخستین بار توسط هیوم مطرح می گردد.

·        او جبر را به معنی پیوند عینی موجود میان پدیده های جهان واقعی نمی داند:

·        بنظر هیوم، «جبر عبارت است از برقرار کردن پیوند میان یک شیئ و آنچه که معمولا در فکر و یا در تصور از روی عادت، بدنبال آن می آید.»

·        جبر عبارت است از تصور ذهنی ناشی از عادت انسانی که حوادث بلحاظ زمانی متوالی (پشت سر هم)  را بمثابه حوادث جبرا بهم پیوسته جلوه گر می سازد.

·        (هیوم «بررسی ئی در باره فهم انسانی» بخش هفتم) 

2 
جبر در فلسفه ایمانوئل کانت

 ایمانوئل کانت (1724 ـ 1804) 
برجسته ترین نماینده فلسفه کلاسیک آلمان
اثر او تحت عنوان «نقد خرد محض» نقطه عطفی در تاریخ فلسفه و آغاز فلسفه مدرن محسوب می شود.
کانت در زمینه های زیر دورنمای فراگیر نوینی
به روی فلسفه گشوده است:
اتیک (نقد خرد عملی)
استه تیک (نقد قوه قضاوت)
فلسفه مذهب
فلسفه حقوق 
فلسفه تاریخ

·        کانت درک ایدئالیستی ـ ذهنی جبر را از موضعی دیگر بنیاد می گذارد.

·        به نظر او «جبر و تصادف به خود چیزها مربوط نمی شوند»، بلکه آن دو می توانند «تنها اصول ذهنی خرد باشند.»

·        جبر به نظر کانت، عبارت است از یک اصل تنظیمی و هویریستی، که بکمک آن می توان به شناخت اپریوریکی اشیاء دست یافت.

·        (کانت، الف 616) 

  

·        (اپریوریکی یعنی ماورای تجربی

·        هویریستیک به علم اسالیب و یا متدها و قواعد کشف و اختراع براهین و یا تشکیل تئوری ها از طرق غیر استقرائی اطلاق می شود. مترجم)  

3 
جبر در فلسفه هگل

اثری از مجید افسر  
گئورگ ویلهلم فریدریش هگل (1770 ـ1831)  
آثار هگل به 14 بخش طبقه بندی می شود:
آثار آغازین (جوانی)
آثار انتقادی ینا
طرح های سیستمی ینا
فنومنولوژی روح
منطق (کوچک و بزرگ)
فلسفه طبیعت
روح سوبژکتیف
روح اوبژکتیف (خطوط اصلی فلسفه حقوق)
فلسفه تاریخ
آثار مربوط به سیاست روز
فلسفه هنر
فلسفه مذهب
فلسفه و تاریخ فلسفه
دایرة المعارف علوم فلسفی

·        هگل اگرچه عینی بودن جبر و تصادف را قبول دارد، ولی آندو را بمثابه گشتاورهای توسعه «ایده مطلق» قلمداد می کند.

·        او مفهوم جبر را با قانونمندی و با مجموعه شرایط در پیوند قرار می دهد و بدین طریق شاخص های ماهوی آن را کشف می کند.

·        مراجعه کنید به قانونمندی در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

·        هگل برای اولین بار در تاریخ فلسفه، رابطه متقابل دیالک تیکی جبر و تصادف را نشان می دهد:

·        جبر در تصادف تحقق می یابد و آندو می توانند به یکدیگر تبدیل شوند.

4 
جبر در فلسفه فویرباخ

 لودویگ فویرباخ (1775 ـ 1833) 
فیلسوف ماتریالیست در فلسفه کلاسیک بورژوائی آلمان

·        فویرباخ بر خلاف هگل، مفهوم جبر را از موضع ماتریالیستی، به عنوان جبر طبیعی قلمداد می کند، ولی درک او از غنای تعاریف دیالک تیکی موجود در درک هگل محروم است.

ادامه دارد.