سیری در شعر «آرش کمانگیر» (15)

سیاوش کسرائی

(1305 ـ 1374)

(اصفهان ـ وین)

آرش کمانگیر

(شنبه 23 اسفند 1337)

تحلیلی از شین میم شین

روزگاری بود

روزگار تلخ و تاری بود:

بخت ما چون روی بدخواهان ما تیره

دشمنان بر جان ما چیره

·        سیاوش پس از وصف آرش به وصف محیط پرورش و پیدایش آرش می پردازد:

روزگاری بود

روزگار تلخ و تاری بود

·        اولین حقیقت امری که سیاوش ـ در کسوت عمو نوروز ـ به اطلاع کودکان می رساند، جو حاکم بر کشور بوده است:

·        جوی تلخ و تار.

·        منظور سیاوش بی تردید جو پس از کودتای امپریالیستی 28 مرداد است.

2

بخت ما چون روی بدخواهان ما تیره

·        سیاوش اکنون از عالم عام، از خطه مفهوم عام روزگار، پله به پله پایین می آید تا منظور خود را در میادین منفرد به خواننده و شنونده شعر تفهیم کند:

·        اولین مشخصه روزگار تلخ و تار سیاه بختی توده بوده است.

·        چرا و به چه دلیل؟  

3

دشمنان بر جان ما چیره

·        پاسخ به این پرسش را سیاوش بلافاصله عرضه می کند:

·        دلیل تیره بختی و سیاه روزی توده، غلبه دشمنان بر جان توده بوده است.

·        اما منظور سیاوش از غلبه بر جان توده چیست؟

·        ضمنا جان به چه معنی است؟

4

دشمنان بر جان ما چیره

·        جان در ادبیات فارسی از فردوسی تا سعدی، قرینه دوئالیستی و یا دیالک تیکی تن است:

·        دوئالیسم تن و جان

·        دیالک تیک تن و جان

·        دیالک تیک تن و جان بسط و تعمیم عالی ترین دیالک تیک هستی است، بسط و تعمیم دیالک تیک ماده و روح (وجود و شعور) است.

·        بنابرین می توان گفت که بزعم سیاوش دشمنان بر روح و شعور توده چیره بوده اند.

·        این اما به چه معنی است و چگونه می توان بر روح و شعور توده چیره گشت؟

  

5

دشمنان بر جان ما چیره

·        شاید منظور سیاوش این باشد که دشمنان علاوه بر قلع و قمع سپاه توده و تسخیر و تخریب دژهای آن، به تسخیر روان و روح توده نایل آمده است:

·        تئوریسین های امپریالیستی این اندیشه را در مفهوم «تسخیر قلب و روح توده» تبیین می دارند:

·        منظور از قلب، عالم احساس و عاطفه و عشق است.

·        دشمنان می خواهند که به ترفندی در دل توده برای خود جا باز کنند.

·        آن سان که عاطفه و احساس و عشق توده شامل حال آنان گردد.

  

·        منظور سیاوش نیز احتمالا همین است:

·        دشمنان پس از قلع و قمع سپاه توده و تسخیر دژهای اجتماعی ـ اقتصادی ـ سیاسی ـ نظامی آن به تسخیر جان توده نایل آمده اند.

·        این به معنی غلبه کامل دشمنان است.

·        غلبه مادی و غلبه روحی.

·        غلبه به تمام معنی.

·        ولی چرا دشمنان و نه دشمن؟ 

6

دشمنان بر جان ما چیره

·        منظور سیاوش به احتمال قوی طبقه حاکمه داخلی تحت فرمان دربار و طبقه حاکمه بین المللی تحت سرکردگی امپریالیسم امریکا بوده است.

·        می توان گفت که مفهوم دشمنان تجسم دیالک تیک داخلی و خارجی است.

·        دیالک تیک داخلی و خارجی یک از مهمترین دیالک تیک های فلسفه مارکسیستی ـ لنینیستی است و در این دیالک تیک نقش تعیین کننده از آن داخلی است، بی آنکه خارجی هیچ واره و هیچکاره باشد.  

7

شهر سیلی خورده هذیان داشت

بر زبان، بس داستان های پریشان داشت

·        شهر سیلی خورده و یا ملت مغلوب دچار ضعف بود و بیمار بود.

·        تب داشت و هذیان می گفت.

·        تب داشت و پریشان گوئی می کرد.

·        اکنون دیالک تیک دیگری در کارگاه فکری شاعر توده سوهان نی خورد:

·        دیالک تیک دشمنان و شهر سیلی خورده که بسط و تعمیم دیالک تیک طبقه حاکمه و توده است. 

·        یکی از نشانه های اصلی «غلبه دشمنان بر جان توده» هم همین است:

·        هذیانگوئی!

·        پریشانگوئی!

·        داستان سرائی!

·        اما چرا و به چه دلیل و به چه ترفند؟

8

شهر سیلی خورده هذیان داشت

بر زبان، بس داستان های پریشان داشت.

·        دلیل این وضع و حال همیشه از این قرار است که دشمن پس از قلع و قمع سپاه خلق و تسخیر دژهای آن، آتش بس می دهد و توپ ها و تفنگ ها از غرش باز می ایستند تا توپ ها و تفنگ های ایدئولوژیکی یکه تاز بلامنازع میدان شوند.

·        برای چی؟

·        برای تسخیر قلب و روح توده!

·        برای چپاول ایمان توده به امر رهائی!

·        نتیجه نفوذ تئوری دشمن در جان توده، همین هذیانگوئی است، همین داستان های پریشان سرائی است.

9

زندگی سرد و سیه چون سنگ

روز بدنامی

روزگار ننگ

·        اینکه زندگی مغلوبین، سرد و سیاه چون سنگ باشد، امری طبیعی و قابل فهم است.

·        سؤال اما این است که منظور سیاوش از بدنامی و ننگ چیست؟

·        وقتی از غرش توپ ها و تفنگ های ایدئولوژیکی دشمن سخن می رود، منظور همین است:

·        تلاش شبانه روزی دشمن غالب در جهت مانی پولاسیون و تحریف افکار عمومی:

·        نشان دادن سفید به عنوان سیاه، خیر به عنوان شر.

·        بی آبرو کردن سرچشمه های آبرو و آبرومند جا زدن بی آبرویان.

·        وارونه سازی و وارونه نمائی تمام اجتماعی!

·        بدنام سازی شریف ترین فرزندان خلق!

10

غیرت اندر بندهای بندگی پیچان

عشق در بیماری دلمردگی بی جان

·        این تبیین استه تیکی ـ هنری حدس ما ست:

·        به بند بندگی کشیدن غیرت و به بیماری دلمردگی افکندن و تضعیف عشق. 

·        روزگار تلخ و تار از این قرار بوده است.

·        کارگر مبارزی از خطه شمال کشور که بلحاظ روانی مخدوش بود، نقل می کرد که چشم تن توان دیدن دیگر نداشت.

·        آن سان که سردرگم و گیج و منگ چه بسا سر بر در و دیوار می کوفتیم.

·        یادش به یاد باد، آموزگار صبور ما!

 

ادامه دارد.