دایرة المعارف فلسفه بورژوائی واپسین (82)

 

فصل پنجم

ایدئالیسم

پروفسور دکتر اندراس گدو

برگردان شین میم شین

بخش سوم

تاریخ پیدایش فلسفه حیات و پوزیتیویسم:

نقد خرد

قسمت چهارم  

 دیالک تیک ایراسیونالیستی کاذب:

ماکس اشتیرنر

·        فلسفه حیات در فلسفه شوپنهاور به نظریه همپیوندی (انتگراسیون) بدل شده و با گرایش بحران ـ اسطوره ای طرفداری از بورژوازی بزرگ درهم تنیده است.

1

 

ماکس اشتیرنر (1806 ـ 1856)

فیلسوف و ژورنالیست آلمانی

از فلاسفه بورژوائی واپسین

·        در فلسفه ماکس اشتیرنر اما برعکس، نقطه نظر فلسفه حیاتی در ایده شورش تقریبا انتزاعی و عام بی موضوع تبیین می یابد که بنا بر خصلت اجتماعی اش خرده بورژوائی است.

·   (مراجعه کنید به اثر هانس هاینتس هولتس تحت عنوان «شورش آوانتوریستی جنبش اعتراضی بورژوائی در فلسفه، اشتیرنر، نیچه، سارتر، مارکوزه»، 1976

·        مراجعه کنید به  اثر هلمز تحت عنوان «انقلاب فتیشی»، 1969)

2

·        در فلسفه اشتیرنر محتوائی که قبلا بطور مفهومی توضیح داده می شد، در موتیوهائی انگشت شمار تبیین می یابد که با جریان اصلی فلسفه حیات انطباق دارند.

·        آتش اراده گرائی عریان، شور و شوق سرکش به انکار و نفی، شورش و طغیان، تمسخر و اعتماد به نفس بی حد و مرز به این محتوا پر و بال می بخشند و به نگرش بلحاظ فکری غیر قابل تعریف بسط می یابند.

 

3

·        اراده در فلسفه اشتیرنر را به هیچ طریق و ترفندی نمی توان ـ آنسان که در فلسفه شوپنهاور رایج بود ـ با چیز در خود کانت یکسان تلقی کرد.

·        در فلسفه اشتیرنر حامل خودکفائی اراده نه مفهوم اراده، بلکه موضعگیری ئی بوده که حاوی سوبژکتیویته (سوبژکت وارگی)  بی حد و مرز و نامشروط است.

·        مراجعه کنید به چیز در خود، دیالک تیک اوبژکت ـ سوبژکت در تارنمای دایرة المعارف روشنگری  

4

·        در فلسفه اشتیرنر چیزها و استنباط چیزها اولین محسوب نمی شوند.

·        اولین، منم.

·        اولین، اراده من است.

·        تلاش بر آن است که افکار از چیزها استخراج شوند، عقل در جهان کشف شود، تقدس در عالم باشد و پیدا شود.

5

·        «بجویید تا بیابید!

·        آنچه را که من می خواهم بجویم، خودم تعیین می کنم.

·        اینجا این نگرش گره می خورد که هر حکمی که من راجع به اوبژکتی صادر می کنم، زاده اراده من است.»

·        (ماکس اشتیرنر، «یگانه و مایملک او»، ص 378، 1972)

6

 سورن کیرکگارد (1813 ـ 1855)

فیلسوف، مقاله نویس، تئولوگ و نویسنده مذهبی دانمارکی

از مؤسسین اگزیستانسیالیسم

از فلاسفه مهم بورژوائی واپسین

·        ایراسیونالیته «غیرعقلانیت» دیالک تیک کاذب در فلسفه اشتیرنر ـ برخلاف ایراسیونالیته در فلسفه کیرکگارد ـ  البسه  آموزش فلسفی در برنمی کند.

·        اما علیرغم آن، انتقاد از راسیونالیته (عقلانیت)، تشدید «مبارزه زندگی تلخ» بر ضد عقل، انکار فلسفه خرد هگلی، همراه با شیفتگی شورمند به پارادوکس ها، به منفیت مطلق و تمایلات شبه رومانتیکی به بازی با اضداد، آدمی را به یاد نقطه نظرات خویشاوند با نقطه نظرات دیالک تیکی کاذب کیرکگارد می اندازد.

7

·        ایدئالیسم ذهنی از سنگر این موضعگیری و تأملات فکری تشکیل دهنده هسته آن، به حمله بر ضد ایدئالیسم عینی هگل و ماتریالیسم فویرباخ می پردازد.

·        آنسان که این سوبژکتیویسم اشتیرنر نقاب عینیت کاذب از سر برمی دارد و برهنه و عریان و بی شرم وارد عرصه می شود.

8

·        ایراسیونالیزه (غیرعقلائی)  کردن ایدئالیسم در فلسفه اشتیرنر در چارچوب سوبژکتیویته فردی مطلق قلمداد شده، تکمیل می شود.

·        این ایراسیونالیزه کردن ایدئالیسم اما برخلاف ایراسیونالیزه کردن ایدئالیسم در فلسفه شوپنهاور، به توهم سرشته است.

·        فرد خود خواهی «که با چیزها و اندیشه ها بسته به میل و هوس خویش رفتار می کند و منافع شخصی خود را بر همه چیز برتر می شمارد.

·        برتر بر کودکی که «واقع بینانه بر چیزهای این جهان می چسبد و برتر بر نوباوه ای که بطور ایدئالیستی شیفته افکار است.»

·        (ماکس اشتیرنر، «یگانه و مایملک او»، ص 15، 1972) 

9

·        انکار عقل و روح و اندیشه و عام به فلسفه اشتیرنر ظاهر غیر ایدئالیستی می بخشند.

·        اگرچه این ظاهر غیر ایدئالیستی در این فلسفه اهمیت چندانی ندارد.

10

·        مفهوم روح برای اشتیرنر غیرقابل قبول است.

·        برای اینکه روح می تواند «در خارج از «من» وجود داشته باشد.»

·        (ماکس اشتیرنر، «یگانه و مایملک او»، ص 33، 1972)

  

11

·        مفهوم عام در فلسفه اشتیرنر نفی و انکار می شود.

·        برای اینکه «منفرد، خصم آشتی ناپذیر عام است، خصم آشتی ناپذیر هر پیوندی و هر قید و بندی است.»

·        (ماکس اشتیرنر، «یگانه و مایملک او»، ص 237، 1972)

12

·        «من» در فلسفه اشتیرنر، فقط به شرط ضدیت با عام واقعی (جامعه و طبیعت) و به شرط ضدیت با عام فکری (مفهوم و عقل) می تواند بدون هنجار و قانون به خودیت خود واقف شود.

·        (به خودآگاهی برسد. مترجم)  

     

13

·        مطلقیت (مطلق وارگی) سوبژکتیویته فردی ـ به همان سان که در فلسفه شلینگ پیر، شوپنهاور و کیرکگارد ـ در فلسفه اشتیرنر نیز ایراسیونالیته را موطن خویش احساس می کند:

·        «نه من قابل تبیینم و نه تو.

·        ما غیرقابل تبیینیم.

·        برای اینکه فقط اندیشه ها قابل تبیین اند و در تبیین وجود دارند.»

·        (ماکس اشتیرنر، «یگانه و مایملک او»، ص 348، 1972)

14

·        رادیکالیته (افراطیت) انتقاد اشتیرنر از انقلاب بورژوائی و لیبرالیسم بیشتر به مثابه تکمیلی بر لعن و نفرین کنسرواتیو انقلاب بورژوائی و لیبرالیسم بوده است و نه آلترناتیوی بر آندو:

·        «انقلاب بر ضد وضع موجود نبود.

·        انقلاب بر ضد این وضع موجود بود.

·        انقلاب بر ضد وضع معینی بود.

·        همین امروز هم باید بر ضد آن وضع مبارزه کرد.

·        یعنی باید نوگرا (رفرماتور) بود.»

·        (ماکس اشتیرنر، «یگانه و مایملک او»، ص 121، 1972)

  

15

·        موضع اشتیرنر بطور غیرعمدی، بلحاظ عینی با گرایش اصلی فلسفه حیات در دفاع از منافع بورژوازی بزرگ پیوند قوی تری داشته است و به همین دلیل توانسته ایده شورش ضد انقلابی و مجزا از انقلاب را اشاعه دهد.

16

 آرتور شوپنهاور (1788 ـ 1860)

فیلسوف، نویسنده و استاد در مدارس عالی آلمان

از مهمترین فلاسفه بورژوائی واپسین

آموزش او شامل اتیک، متافیزیک و استه تیک بوده است.

او فلسفه کانت را مرحله تدارکی فلسفه خویش می دانست.

او جهان را مبتنی بر اصل غیرعقلائی قلمداد می کرد.

در زمینه آموزش ایده ای افلاطون و فلسفه های شرق نیز صاحب نظر بوده است.

او نماینده ایدئالیسم ذهنی و در تئوری شناخت نماینده سوبژکتیویسم بوده است.

·        آب نظر شوپنهاور در رابطه با حفظ وضع موجود بدشواری می تواند با آب شورش فکری ـ ضد فکری اشتیرنر بر ضد وضع موجود در جوی واحدی جاری شود.

·        زیرا بنظر شوپنهاور، عمل انقلابی بر ضد وضع تاریخی معین موجود هم محال است و هم بیهوده.

·        برای اینکه عمل انقلابی به دلیل سرنوشت کیهانی ـ آنتروپولوژیکی انسان به جهنمی الیم منجر خواهد شد.

17

 فریدریش نیچه (1844 ـ 1900)

فیلسوف، شاعر و فیلولوگ کلاسیک آلمانی

از مؤسسین اگزیستانسیالیسم و ایراسیونالیسم (خردستیزی)

از مهمترین فلاسفه بورژوائی واپسین

·        در فلسفه نیچه، اندیشه شورش رادیکال (البته متفاوت با اندیشه شورش اشتیرنر) به مثابه مقدمه کنسرواتیسم در خدمت تز موسوم به «بازگشت ابدی وضع موجود» قرار دارد.  

18

·        خویشاوندی فلسفه اشتیرنر با فلسفه نیچه در مطلق کردن اراده فردی و سرنگون کردن حقیقت عینی بوده است.

·        این حقیقت امر در زمان حیات نیچه هم معلوم بود.

·        در اوایل سال های 90 قرن نوزدهم رساله ای راجع به انطباق فلسفه اشتیرنر و نیچه منتشر شده است:

·        «اگر هم میان فلسفه اشتیرنر و نیچه تفاوت های بزرگی وجود داشته باشد، همانندی آندو کمتر نیست.

·        در انطباق فلسفه اشتیرنر و نیچه خطوط فکری ماهوی ایندیویدوئالیسم اصولی آشکارا به چشم می خورند.»

·        (شلوین، «ماکس اشتیرنر و فریدریش نیچه، پدیده روح مدرن و ماهیت انسانی»، ص 7، 1892)

19

 گئورگ سیمل (1858 ـ 1918) 

فیلسوف، جامعه شناس آلمانی

از فلاسفه فلسفه حیات، نئوکانتیانیسم

موضوع پژوهش:

 فلسفه فرهنگ

جامعه تضاد

·        گئورگ سیمل تفاوت های موجود میان فلسفه اشتیرنر و نیچه را برجسته کرده است.

·        (سیمل، «شوپنهاور و نیچه»، ص 234)  

20

·        علیرغم قضاوت های مختلف راجع به رابطه اشتیرنر و نیچه، وجه مشترک آندو در تأثیر گذاری بوده است:

·        «پیروزی غرور آمیز فلسفه ایندیویدوئالیستی افراطی نیچه را ماکس اشتیرنر تدارک می بیند که فلاسفه گناهکار پس از مرگ او از تل آتش الهی می گذرند.

·        اکثر صاحب نظران فلسفه اشتیرنر را پیشاهنگ فلسفه نیچه می دانند.

·        تا همین اواخرمخالفین نیچه خواسته اند که گنجینه های غارت شده بوسیله نیچه را در فلسفه اشتیرنر بیابند.»

·        (اروون، «آنارشیسم در قرن بیستم»، ص 109، 1979)   

پایان

ادامه دارد.