سوفیسم (روشنگری خاص آنتیک)

مانفرد بور (1927 ـ 2008)

فیلسوف و مورخ فلسفه

رئیس انستیتوی مرکزی در آکادمی علوم آلمان دموکراتیک

از برجسته ترین نمایندگان مارکسیسم ـ لنینیسم

از مدافعان مارکسیسم ـ لنینیسم در قبال جریانات جدید تحت نام مارکسیسم (مثلا «فلسفه امید» ارنست بلوخ)

اثر معروف او:

«در زمنیه انتقاد از ایدئولوژی بورژوائی» 

آثار: 

گذار از فیشته به هگل (1965)

عظمت و محدودیت فلسفه کانت (1974)

عقل ـ انسان ـ تاریخ (1977)

تاریخ معقول (1986)

مداخلات، موضعگیری ها، اظهارات راجع به فونکسیون اجتماعی فلسفه و علم (1987)

اروپا و وضع معنوی زمان (میراث معنوی اروپا) (2000)

آرامگاه حکیم پرولتاریا در گورستان سنت پیوس در برلین

پروفسور دکتر مانفرد بور

برگردان شین میم شین

·       سوفیسم به جریانی در فلسفه یونان اطلاق می شود که تأثیرش از اواسط قرن پنجم تا پایان قرن چهارم قبل از میلاد ادامه یافته است.

·       نمایندگان اصلی سوفیسم بشرح زیر بوده اند:

1

 پروتاگوراس (490 ـ 411)

از فلاسفه ما قبل سقراطی آنتیک (جهان باستان کلاسیک) یونان

از نمایندگان اصلی سوفیسم

به سبب سخنرانی در مجامع خلقی محکوم شد و در راه فرار به سیسیل (ایتالیا) جان باخت.

بعد آثارش به آتش کشیده شد.

پروتاگوراس به وجود «ماده سیال»  باور داشت.

(باوری ماتریالیستی)

·       پروتاگوراس

2

·       جرجیاس

3

·       هیپیاس

4

·       پرودیکوس

5

·       کریتیاس

·       اهمیت سوفیسم در این است که نمایندگان آن در تاریخ فلسفه انسان را با تمامت آن در کانون بررسی فلسفی قرار داده اند که مسئله گذاری آنتروپولوژیکی (طرح آنتروپولوژیکی مسائل) نامیده می شود.

1

·       فلسفه یونان تا پیدایش سوفیسم در وهله اول فلسفه طبیعت بود، ولی در چالش با تعالیم سوفیستی مسائل منطقی، اخلاقی، علمی ـ دولتی، علمی ـ حقوقی، استه تیکی (زیبائی شناسی) و زبان شناسی سوفیسم وارد آن می شوند.

2

·       اگرچه سوفیست ها خود موجد سیستم های فلسفی منظم نبوده اند، ولی با طرح مسائل جدید در رابطه با انسان تأثیرات مهمی بجا گذاشته اند که در نهایت به بررسی سیستماتیک و فلسفی مسائل معرفتی ـ نظری، اخلاقی ـ اجتماعی و استه تیکی (زیبائی شناسی) منجر شده است.

3

·       با توجه به طرح وسیع مسائل فلسفی و اشتغال سوفیست ها بمثابه معلمین عمومی و حرفه ای فلسفه و قبل از همه بمثابه معلمین هنر سخنوری (رتوریک) ، هنر بحث و مجادله (اریستیک) و هنر استدلال (دیالک تیک) به قصد ترویج معارف فلسفی و علمی زمان خود، می توان سوفیسم را نماینده روشنگری خاص آنتیک قلمداد کرد.

4

·       مشخصه سوفیسم (البته نه بمثابه یک مکتب یکپارچه) عبارت است از داشتن گرایشات اسکپتیکی و رلاتیویستی کم و بیش شدید.

·       مراجعه کنید به اسکپتیسیسم (تردیدگرائی)، رلاتیویسم (نسبیت گرائی) در تارنمای دایرة المعارف روشنگری.

5

·       این گرایشات در نسل قدیمی سوفیست ها ( پروتاگوراس، جرجیاس، هیپیاس، پرودیکوس) بطور مثبت، بمثابه گشتاورهای تفکر انتقادی ـ مذهبی، انتقادی ـ اجتماعی (تردید در منشاء الهی هنجارهای اخلاقی و تردید در تغییرناپذیر دانستن قوانین حقوقی) و ماتریالیستی (قبول واقعیت عینی مستقل از شعور انسانی، قبول «ماده سیال» از سوی پروتاگوراس)  آنها خودنمائی می کنند.

6

 کریتیاس (460 ـ 403 ق. م.) 

شاعر، نویسنده، فیلسوف، سیاستمدار یونان باستان

 

·       در نسل جوان سوفیست ها، که معروفترین نماینده آن کریتیاس بود، گرایشات اسکپتیکی و رلاتیویستی به اسکپتیسیسم، رلاتیویسم و سوبژکتیویسم   مبدل می شوند.

7

·       از این به بعد، ه سوفیسم به جریانات زیر منحرف می شود:

الف

·       مفهوم بازی محض

ب

·       فن اقناع بر مبنای استنتاجات غلط و فریبا

ت

·       مجادله توخالی برسر واژه ها

8

·       شاخص اصلی نمایندگان قدیمی سوفیسم وابستگی اجتماعی ـ سیاسی آنها ست به جناح دموکراتیک

9

·   شاخص اصلی نمایندگان جوان سوفیسم وابستگی اجتماعی ـ سیاسی آنها ست به جناح ارتجاعی ـ اشرافی.

10

·       محتوای تحقیرآمیز مفهوم «سوفیسم» در زبان امروزی (یعنی روش و متد فریبا، وارونه سازی حقیقت، اختراع دلیل واره برای تزهای فلسفی ـ علمی و یا سیاسی باطل) از این انحراف سوفیسم در نمایندگان جوان آن آب می خورد.

·       ارزیابی منفی سوفیسم (اگر پیشداوری های طبقاتی را کنار بگذاریم) در تاریخ فلسفه از زمان افلاطون تا ارسطو نیز به همین سان.

 پایان