سیری در گلستان سعدی (36)

سعدی شیرازی 

 ( ۵۶۸ - ۶۷۱ هجری شمسی)

حکایت سوم

(گلستان با ب اول، ص 18 ـ 21) 

شین میم شین

·        ملک زاده ای را شنیدم که کوتاه بود و حقیر و دیگر برادرانش بلند و خوبروی.

·        باری پدر به کراهت و استحقار در او نظر همی کرد.

·        پسر به فراست و استبصار، به جای آورد و گفت:

·        «ای پدر، کوتاه خردمند، به، که نادان بلند.

·        نه هرچه به قامت مهتر، به قیمت بهتر.

·        گوسفند نظیف است و فیل کثیف.

·        کوه طور کوچکترین کوه ها ست، ولی در نظر خدا ارزشمندترین کوه ها ست.

·        آن شنیدی که لاغری دانا

·        گفت باری به ابلهی فربه:

·        «اسب تازی وگر ضعیف بود

·        همچنان از طویله ای خر، به.»

·        پدر بخندید و ارکان دولت بپسندیدند و برادران برنجیدند.

·        تا مرد سخن نگفته باشد

·        عیب و هنرش نهفته باشد

·        هرپیسه گمان مبر نهالی

·        باشد که پلنگ خفته، باشد.

·        شنیدم که ملک را در آن قرب، دشمنی صعب روی نمود.

·        همین که دو لشکر روی در هم آوردند، اول کسی که به میدان اندر آمد، این پسر بود.

·        گفت :

·        «آن، نه من باشم که روز جنگ بینی پشت من

·        آن، منم، گر در میان خاک و خون، بینی سری

·        کانک جنگ آرد،  به خون خویش بازی می کند

·        روز هیجا، هرکه بگریزد، به خون لشکری»

·        این بگفت و بر سپاه دشمن زد.

·        تنی چند مردان کاری را بیانداخت.

·        چون پیش پدر آمد، زمین خدمت ببوسید و گفت:

·        «ای که شخص منت ضعیف بود

·        تا درشتی هنر نپنداری

·        اسب لاغرمیان، بکار آید

·        روز میدان، نه گاو پرواری»

*****

·        پدر پس از دیدن شجاعت او در جنگ، او را «ولیعهد خویش کرد، برادران حسد بردند و زهر در طعامش کردند.

·        خواهر از غرفه بدید، دریچه بر هم زد، پسر در یافت، دست از طعام باز کشید و گفت:

·        «محال است، اگر هنرمندان بمیرند که بی هنران جای ایشان بگیرند.

·        کس نیاید به زیر سایه بوم 

·        ورهمای از جهان شود معدوم.»

*****

·        ده درویش در گلیمی بخسبند و دو پادشاه در اقلیمی نگنجند.

·        نیم نانی گر خورد مرد خدای

·        بذل درویشان کند نیم دگر

·        ملک اقلیمی بگیرد پادشاه،

·        همچنان در بند اقلیمی دگر.

پایان

تلاش در جهت تحلیل حکایت سوم

ملک زاده ای را شنیدم که کوتاه بود و حقیر و دیگر برادرانش بلند و خوبروی.

باری پدر به کراهت و استحقار در او نظر همی کرد.

·        معنی تحت اللفظی:

·        پادشاه پسر قد کوتاه و بدریخت خود را ناخوشایند تلقی می کند و تحقیر می نماید.

·        سعدی بطور غیر مستقیم از فرمالیسم معرفتی پادشاه پرده می دارد.

·        می توان گفت که پادشاه دیالک تیک نمود و بود (ظاهر و باطن) را وارونه می سازد.

·        چرا و به چه دلیل؟ 

1

·        به این دلیل که او فرزندان قد بلند خود را صرفا به دلیل بلندی قد و مشخصات فرمال و صوری و ظاهری بر پسر قد کوتاهش برتر می شمارد.

·        این بدان معنی است که او در دیالک تیک نمود و بود (پدیده و ماهیت)، نقش تعیین کننده را نه از آن بود (ماهیت، باطن)، بلکه از آن نمود (پدیده، ظاهر) می داند.

·        این به معنی وارونه کردن دیالک تیک نمود و بود است.

·        چون همیشه و همه جا نقش تعیین کننده از آن بود (ماهیت، باطن) است.

·        ما این طرز نگرش را فرمالیسم معرفتی می نامیم که امرزوه در مقیاس جهانی رواج مسلط دارد.

·        بی دلیل نیست که بخش اعظم درامد مردم صرف ترمیم و تعمیر ظواهر می شود.

·        از آرایش روی و موی  بگیر تا جراحی های مختلف اعضای بدن.

·        از خرید لباس و خانه و ماشین بگیر تا پیدا کردن همسر و همسایه و همکار و دوست و آشنا.

2

پسر به فراست و استبصار، به جای آورد

·        معنی تحت اللفظی:

·        پسر با فراست و تیزبینی متوجه تحقیر پدر می شود.

·        سعدی با مفاهیم «فراست» و «استبصار» دیالک تیک وارونه گشته بوسیله پادشاه را برمی گرداند و روی پایش قرار می دهد.

·        به عبارت دیگر دیالک تیک وارونه را دوباره وارونه می کند.

·        چرا و به چه دلیل؟ 

3

·        برای اینکه در فرهنگ واژگان فارسی، فراست به معنی «دریافتن‌ و ادراک ‌باطن‌ چیزی ‌از طریق نظر کردن‌ بر ظاهر آن» آمده است.

·        در قاموس سعدی، پسر قد کوتاه پادشاه با شعورتر از پدر خویش است.

·        به این دلیل ساده که پدر در خطه نمود چیزها، یعنی در ظاهر چیزها درجا می زند و بر اساس ظاهر آنها دست به ارزیابی آنها می زند.

·        پسر اما از خطه نمود چیزها، یعنی از ظاهر آنها شروع به حرکت می کند و به خطه بود (ماهیت، باطن) می رسد و به درک ماهوی و نتیجتا راستین آنها دست می یابد.

4

·        این بدان معنی است که پسر شاه در دیالک تیک نمود و بود (ظاهر و باطن، پدیده و ماهیت) ـ بر خلاف پادشاه ـ نقش تعیین کننده را از آن بود (ماهیت، باطن) می داند.

·        یعنی دیالک تیک وارونه گشته بوسیله پدر را دوباره وارونه می کند و عملا روی پای آن قرار می دهد.

·        همین کار را مارکس و انگلس با دیالک تیک ایدئالیستی وارونه هگل کرده اند.

·        یعنی دوباره وارونه اش کرده اند تا روی پای خود قرار گیرد و وارونگی آن از بین برود.

5

·        افکار سعدی را فقط به شرط تسلط بر اسلوب دیالک تیکی می توان درک کرد.

·        سعدی در این حکایت، عملا طرز تفکر نادرست پادشاه را مورد انتقاد رادیکال (ریشه ای) قرار می دهد و فوت و فن درست اندیشی را به طبقه حاکمه و هر خواننده تیزهوش آثار خود می آموزد.

و گفت:

«ای پدر، کوتاه خردمند، به، که نادان بلند.

·        معنی تحت اللفظی:

·        پسر قدکوتاه پادشاه می گوید:

·        کوتاه خردمند از بلند نادن بهتر است.

·        سعدی در این حکم مختصر و موجز از قول پسر پادشاه، چندین دیالک تیک را برای اثبات نظر خویش به خدمت می گیرد:

1

·        او اولا دیالک تیک کوتاه و بلند را توسعه می دهد و تفاوت کمی چیزها و انسان ها را به زبان فلسفی تبیین می دارد.

2

·        سعدی از سوی دیگر دیالک تیک خردمندی و نادانی را توسعه می دهد و از تفاوت کیفی انسان ها پرده برمی دارد.

·        تفاوت کیفی ـ بر خلاف تفاوت کمی ـ قابل اندازه گیری و رؤیت نیست.

·        کمیت مرئی و ملموس و محسوس و نمودین است.

·        کیفیت اما نامرئی، ناملموس، نامحسوس و ماهوی است.

3

·        سعدی صدها سال قبل از مارکس، ولی با تبحری ستایش انگیز، از ترکیب دو دیالک تیک فوق الذکر، دیالک تیک جدیدی را بوجود می آورد و برای اثبات بطلان و نادرستی نظر پادشاه به خدمت می گیرد:

·        دیالک تیک کوتاه خردمند و بلند نادان را.

4

·        شیخ خردمند شیراز، پس از سوهان زدن همه شناخت افزارهای لازم  و در اختیار خواننده و شنونده قرار دادن آنها، نقش تعیین کننده را در دیالک تیک مرکب خویش بر زبان می راند:

·        کوتاه خردمند بهتر از بلند نادان است.

·        اما چرا و به چه دلیل چنین است؟

5

·        سعدی برای اثبات همین نظر به تجارب زنده زندگی توسل خواهد جست و در میدان عمل صحت نظر خود را نشان خواننده و شنونده خواهد داد.

·        این اما به چه معنی است؟ 

6

·        این بدان معنی است که در قاموس شیخ شیراز محک حقیقت احکام پراتیک است.

·        محک صحت اندیشه ها عمل است.

·        خواجه شیراز نیز به احتمال قوی همین حقیقت امر را از سعدی آموخته است:

حافظ

خوش بود، گر محک تجربه آید به میان

تا سیه روی شود، هر که در او غش باشد

·        این اما به چه معنی است؟

7

·        این بدان معنی است که در دیالک تیک حرف و عمل نقش تعیین کننده از آن عمل است.

·        سعدی بعد در جای دیگر با صراحتی بی چون و چرا خواهد گفت:

·        «به عمل کار برآید، به سخندانی نیست.»

·        دیالک تیک حرف و عمل اما بسط و تعمیم دیالک تیک بسیار مهم موسوم به دیالک تیک تئوری و پراتیک است که در کارگاه فکری غول آسای مارکس و انگلس تشکیل یافته است.

8

·        دیالک تیک کوتاه خردمند و بلند نادان سعدی اما حاوی آموزه های ارزشمند دیگری نیز است.

·        ما همین دیالک تیک مرکب سعدی را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهیم:

الف

·        در دیالک تیک بلند و کوتاه، نقش تعیین کننده از آن بلند است.

ب

·        در دیالک تیک خردمند و نادان اما نقش تعیین کننده از آن خردمند است.

11

·        حالا این سؤال پیش می آید که سعدی به چه دلیل نقش تعیین کننده را از ان کوتاه خردمند می داند؟

·        چگونه می توان با توجه به نتایج حاصله از بند الف و بند ب، کفه ترازو به نفع کوتاه خردمند سنگین تر کرد؟

12

·        دلیلش این است که در دیالک تیک کمیت و کیفیت همیشه و همه جا نقش تعیین کننده از آن کیفیت است و لذا علیرغم اینکه قد بلند بهتر از قد کوتاه است، یعنی بلحاظ تفاوت کمی به نفع پسران دیگر پادشاه است، ولی ضمنا خردمندی بهتر از نادانی است و این بدان معنی است که بلحاظ تفاوت کیفی کفه ترازو به نفع پسر قدکوتاه ولی خردمند سنگین تر می شود.

·        تفکر دیالک تیکی سعدی واقعا ستایش انگیز و در عین حال اعجاب انگیز است.

·        ما فکر نمی کنیم که هم اکنون در گله روشنفکران کشور بتوان کسی پیدا کرد که یک هزارم تسلط سعدی را به دیالک تیک داشته باشد.

ادامه دارد