تمرین تفکر مفهومی (123)

سعدی

( گلستان با ب دوم، ص 61)    

هر که عیب دگران، پیش تو آورد و شمرد

بی گمان عیب تو پیش دگران خواهد برد

·        معنی تحت اللفظی این بیت:

·        هر کس عیب دیگران را کشف و پیش تو افشا کند، حتما عیب تو را نیز پیش دیگران افشا خواهد کرد.

·        خوب چگونه می توان این هشدار سعدی را ارزیابی کرد؟

·        آیا موضع سعدی نسبت به کشف معایب افراد و افشای آنها مثبت است و یا منفی؟

·        با چنین افرادی بنا بر رهنمود سعدی چه رفتاری باید داشت؟

1

·        قبل از هر کاری بهتر است که ساختار دیالک تیکی این بیت سعدی را تعیین کنیم.

·        سعدی کدام شناخت افزار دیالک تیکی را در این بیت به خدمت گرفته است؟

2

هر که عیب دگران، پیش تو آورد و شمرد

بی گمان عیب تو پیش دگران خواهد برد

·        نظری گذرا بر این بیت، حاکی از آن است که سعدی را سخن از تو و دیگران و سوبژکتی بی نام در این میان است، سوبژکتی که عیب دیگران را پیش تو می گوید و عیب تو را پیش دیگران.

·        پس می توان گفت که سعدی دیالک تیک فرد و جامعه را به شکل دیالک تیک تو و دیگران بسط و تعمیم می دهد.

·        سوبژکت مجهول در این میان واسطه و پلی است میان فرد و جامعه، عضو و همبود.

·        حالا این سؤال پیش می آید که وقوف باواسطه و یا بی واسطه به عیوب اعضای همبود، مثبت است و یا منفی؟

3

·        توانا بود، هر که دانا بود!

·        این حکم حکیم سترگ طوس است:

·        دانائی پیش شرط توانائی است.

·        بنایرین، وقوف به عیوب جامعه (مثلا این و آن) باید سرچشمه توانائی باشد.

·        خوب.

·        اگر قضیه از این قرار است، پس چرا غیبت و پشت سرگوئی مذموم است؟

4

·        حالا می فهمیم که صدور حکم انتزاعی و کلی در این زمینه، هم بیهوده است و هم زیانبار.

·        پس برخورد تمایزمند و مشخص به مسئله ی کشف و افشای عیوب افراد و جامعه ضرورت بی چون و چرا دارد.

الف

·        دیرآشناترین فرم کشف عیوب و افشای آن پیش این و آن، غیبت و پشت سرگوئی است.

·        خوب این فرم «مذموم» کشف و افشای عیوب مثبت است و یا منفی؟

·        حالا حتما حریفی به پوزخندی خواهد گفت: 

·       «عجب سؤالی!

·        خودش پیشاپیش می گوید که غیبت مذموم است و بعد راجع به حسن و عیبش می پرسد!»

ب

·        طرح پرسش به هر نیت و از طرف هر کس، خود موتور تفکر است.

·        درست برای پاسخ به این انتقاد بظاهر بجا باید اندیشید.

ت

·        اولین نکته قابل توجه، اسلوب کشف و افشای عیوب افراد و جامعه است.

·        اگر کسی با اسلوب متافیزیکی عیب کسی را کشف و افشا کند، یعنی عیب مربوطه را در خارج از پیوند کلی، بطور انتزاعی و کلی مطرح سازد، این کشف و افشا به درد عمه اش می خورد.

·        امروزه بخش عمده کشفیات و افشاگری های اوپوزیسیون  جمهوری یأجوج و مأجوج با همین اسلوب متافیزیکی صورت می گیرد و از کمترین ارزشی برخوردار نیست.

پ

·        دومین نکته جنبه سوبژکتیف کشف و افشای عیوب افراد و جامعه است.

·        به عنوان مثال به جای تحلیل نظرات کسی ویا حزب و گروه و دسته ای و اثبات بطلان آن، به خود ان کس و  حزب و دسته حمله می برند و به دلایل سوبژکتیف و پادرهوا به تخریب اعتبار آن می پردازند.

·        این شیوه و اسلوب کشف و افشای عیوب بیشتر مخرب است تا سازنده.

پ

·        منظور سعدی حتی پایین تر از این ها ست.

·        افراد برای اتلاف وقت گرانبهای خود به دنبال کشف عیوبی در این و آن می گردند که خود بیشتر از آنها دارند.

·        ولی با این کشف و افشای عیوب کشکی دیگران به زندگی توخالی و بی معنای خود محتوا و معنا می بخشند.

·         

·        غیبت و پشت سرگوئی یکی از بیماری های بسیار مخرب در کشورهای عقب مانده است.

·        بر اساس این کردوکار بی محتوا و بی معنا چه بسا اختلافات شدیدی میان اعضای جامعه سر بر می کشد و هماندیشی و همکاری و همیاری و همدردی مردم مختل می گردد.

ث

·        اما اگر کشف عیوب افراد و جامعه با توسل به متد دیالک تیکی صورت گیرد، می تواند هم به رفع معایب فردی و اجتماعی منجر شود و هم به پیشرفت فرد و جامعه.

·        در کشف و افشای معایب فردی و اجتماعی با توسل به اسلوب و متد دیالک تیکی همه جوانب قضیه در مد نظر قرار داده می شود.

·        در این مورد، قبل از همه، به نقش تعیین کننده جامعه در دیالک تیک فرد و جامعه توجه جدی به عمل می آید.

·        آنگاه هدف از کشف و افشای معایب افراد و جامعه نه پر کردن زندگی توخالی و بی معنای خود با ترهات، بلکه توسعه و تکامل هر چه بیشتر و سریعرت فرد و جامعه خواهد وبد.

·        این کردوکار فی نفسه نه تنها مذموم نیست، بلکه سازنده و ضرور است.

5

·        اما در خود عیب جوئی و عیب گوئی عامیانه (چه پیش رو و چه پشت سر افراد) نیز هسته ای مثبت نهفته است.

·        البته باید معیار نیک و بد تعیین شود و میان حسن و عیب مرزبندی دقیق صورت گیرد.

·        چون در جامعه طبقاتی، آنچه برای گروهی عیب محسوب می شود، برای گروه دیگر می تواند حسن شمرده شود.

·        مثلا هنوز هم که هنوز است، فئودال های باز نشسته، به داشتن املاک و اراضی و استثمار رعایا فخر می کنند، در حالیکه هومانیست های انقلابی، حتی از شنیدن این قضایا درد می کشند.

·        فئودال بودن برای گروهی حسن و برای گروه دیگر عیب محسوب می شود.

·        از این رو، معیار حسن و عیب، مسئله ای تعیین کننده است.

·        حال اگر کسی، فئودال بودن کسی را، پیش تو افشا می کند و فئودال بودن بنظر تو صفتی ارتجاعی و ضد انسانی است، پس باید از عیب گوئی او سپاسگزار باشی، گیرم که او فردا در محضر فئودال یاد شده، از رعیت بودن تو و یا از طرفدرا توده های مولد و زحمتکش بودن تو پرده بردارد.

6

·        اما عیب تو گفتن، خواه پیش روی تو و خواه پشت سر تو چه ایرادی دارد؟

·        تو باید از اینکه عیب واقعی تو کشف و افشا می شود و برای تو امکان تصحیح فراهم می آورد، سپاسگزار باشی.

·        انسان ها که عیوب خود را نباید با خود به گور ببرند.

7

·        انتقاد ـ چه انتقاد از خود و چه از دیگران، چه انتقاد از فرد و چه انتقاد اجتماعی ـ ابزار و پیش شرط لازم برای تغییر خود و جامعه است.

·        بدون انتقاد از خود و جامعه، نمی توان به عیوب خود و جامعه پی برد و در صدد تغییر و تصحیح خود و جامعه برآمد.

8

·        بهترین دوست و صادق ترین انسان، کسی است که علیرغم میل تو به کشف عیوب تو اقدام کند و تو را در تصحیح خویش یاری دهد.

·        کشف حقیقت و به تخت پیروزی نشاندن آن، بدون انتقاد از باطل امکان پذیر نیست.

·        اگر کسی عیب کسی را بتواند کشف کند و به تصحیح و یا افشای آن بکوشد، کار مثبتی کرده است.

·        کشف عیب چیزها، پدیده ها و سیستم ها را نباید با اختراع هدفمندانه و خصمانه عیب یکی گرفت.

·        عیب جوئی به قصد تخریب و ایزوله کردن دیگری را نباید با تحلیل جوانب مثبت و منفی چیزها، پدیده ها و سیستم ها یکی انگاشت.

·        تحلیل چیزها، پدیده ها و سیستم ها، انتقاد از آنها و تلاش برای تغییر آنها یکی از ضرورت های مبرم جامعه بشری است.

·        اگر شیوه و محصول کار و اندیشه کسی مورد تحلیل، انتقاد و تغییر قرار نگیرد، جامعه در خود می گندد و تحول نمی یابد.

·        چیزهای مختلف را نباید با هم قاطی کرد و از ساده کردن قضایا باید همیشه خود داری نمود.

9

·        اما این حکم سعدی از حقیقت دیگری حکایت می کند:

·        سعدی به دیالک تیک امر به معروف و نهی از منکر اعتقاد ندارد.

·        بنظر سعدی انسانها همیشه همان اند، که بوده اند و همان خواهند ماند، که هستند:

·        در قاموس سعدی، انسان ها و حتی چیزها و پدیده ها بنا بر مشیت الهی یکبار و برای همیشه ساخته می شوند و تغییر و تحولی را به خطه آنها راه نیست.

·        به نظر سعدی، تنها راه اصلاح حسود، دزد، راهزن، ستمگر، غماز و غیره قتل آنها ست.

·        سعدی البته در این مورد دچار مشکل می شود و در جواب سؤالات ملکی می نویسد :

سعدی

(رهنمود سعدی به پادشاهی. (گلستان، مقدمه))

اولین بار،  تربیت،  پند است

دومین،  توبه خانه و بند است

سومین، توبه و پشیمانی

چارمین، عهد و شرط و سوگند است

پنجمین، گردنش بزن که خبیث

به قضای بد آرزومند است

پایان