سیری در جهان بینی محمود دولت آبادی (1)

سرچشمه:
صفحه فیس بوک
مهمان صبحی

محمود دولت آبادی
بیاییم بند زبان را ببندیم و بال اندیشه را بگشاییم.
برای گفتن همیشه وقت هست، اما برای اندیشیدن، ممکن است، دیر بشود.

• این فراز از گفتار محمود دولت آبادی در عین ایجاز، از جهان بینی عقب مانده و باطل ایشان پرده برمی دارد.

حکم اول
بیاییم بند زبان را ببندیم و بال اندیشه را بگشاییم.

• معنی تحت اللفظی این حکم:
• بیاییم به عوض حرف زدن، باندیشیم.

• اما منظور از مفاهیم «بند زبان بستن» و «بال اندیشه گشودن» چیست؟

1
بیاییم بند زبان را ببندیم و بال اندیشه را بگشاییم.

• منظور از مفهوم «بند زبان بستن» می تواند پرهیز از گفت و گو باشد.
• منظور محمود دولت آبادی در این صورت، عبارت خواهد بود از سکوت و خوداندیشی.
• اندرز بدی نیست.
• چه بهر از خوداندیشی!

• اشکال کار فقط این است که برای خوداندیشی به ساز و برگ اندیشیدن نیاز مبرم است.

• یکی از رهبران بسیار بزرگ ظاهرا گفته بود:
• «فلانی با دو هزار کلمه می اندیشد، ولی برای من دویست کلمه کفایت می کند.»

• او احتمالا نه فرق کلمه با مفهوم را می دانست و نه معنی تفکر را.

• ولی در هر صورت با دویست کلمه که شاید حاوی بیست مفهوم مختلف باشد، همانقدر می توان اندیشید که مرثیه خوان های گورستان های دهات ایران می اندیشند.

• اندیشیدن که امری غریزی و خود به خودی نیست تا از گفت و گو لب ببندیم و باندیشیم.
• اندیشیدن هنر است.
• اندیشیدن به علم تفکر و ساز و برگ مفهومی تفکر نیاز دارد.

2
بیاییم بند زبان را ببندیم و بال اندیشه را بگشاییم.

• شاید منظور محمود دولت آبادی این باشد که از چالش فکری پرهیز کنیم و باندیشیم.
• اما بدون چالش فکری، سؤالی مطرح نمی شود و بدون سؤال، کسی مجبور به تفکر برای سرهم بندی جواب درخور نمی شود.
• سؤال موتور تفکر و تفحص است.

• مغز به مثابه ارگان اندیشیدن به موتور نیاز دارد.
• اگر سؤالات متعدد بسان اجنه سمج و رودار به جان کسی نیافتند، مرض که ندارد، کله خود را به زحمت اندازد و باندیشد.

3
بیاییم بند زبان را ببندیم و بال اندیشه را بگشاییم.

• بال اندیشه را چگونه می توان گشود؟

• دولت آبادی ظاهرا تصور درستی از روند تفکر ندارند.
• ایشان احتمالا فکر می کنند که مغز چشمه اندیشه است.
• فقط کافی است که بنی بشر لب ببندد و بخواهد، تا چشمه مغز بجوشد و اندیشه بیرون بریزد.

• ماتریالیست های مکانیکی قرن هجدهم در فرانسه نیز چنین تصور باطلی از مغز داشتند.

• مغز نه چشمه اندیشه، بلکه ارگان تفکر است، بسان پا که ارگان رفتن و بسان قلب که ارگان پمپاژ خون است.

• مغز در دیالک تیک اوبژکتیف ـ سوبژکتیف به کار می افتد، اول تبری بر تنه درختی کوبیده می شود (روند اوبژکتیف)، بعد اعضای حسی سیگنال های اطلاعاتی حاصله را به مغز می فرستند و مغز پس از مقایسه سیگنال ها و ارزیابی آنها به این نتیجه می رسد که تنه درخت پوک است و یا سفت و سخت است و تبر خوب است و یا به درد نمی خورد و یا نحوه کوبش تبر درست بوده و یا نادرست.

4
بیاییم بند زبان را ببندیم و بال اندیشه را بگشاییم.

• و گرنه با دم فروبستن و گوشه ای نشستن که نمی توان اندیشید.
• تفکر در روند کلنجار با طبیعت اول و یا با طبیعت دوم (انسان های دیگر) میسر می شود و نه ابتداء به ساکن.
• تفکر همیشه بر گنجینه تجارب فردی، تاریخی و غیره متکی است که نتیجه کلنجار بشر با طبیعت اول و دوم اند.

حکم دوم
برای گفتن همیشه وقت هست، اما برای اندیشیدن، ممکن است، دیر بشود.

1
برای گفتن همیشه وقت هست، اما برای اندیشیدن، ممکن است، دیر بشود.

• از این کشف دولت آبادی معلوم می شود که ایشان دوئالیستی می اندیشند و نه دیالک تیکی.
• ایشان میان تفکر و تکلم دیوار می کشند و یکی را بدون دیگری طلب می کنند.

• اما واقعیت این است که تا اندیشه و ایده ای تشکیل نشده باشد، هرگز نمی توان بند زبان باز کرد و بهتر از بزغاله و یا گوساله سخن گفت.

• آجرهای اولیه هر اندیشه مفاهیم اند.
• مفاهیمی که در فرم واژه ها بر زبان می آیند.
• از ترکیب مفاهیم (واژه ها) احکام (جملات) تشکیل می شوند که حاوی اندیشه اند.

• بشر در هر صورت برای تفکر و تکلم به دیالک تیک مفهوم و واژه و دیالک تیک حکم و جمله نیاز دارد.
• بدون تفکر نمی توان بند از زبان برداشت و چیزی گفت.
• تفکر بر تکلم همیشه تقدم دارد.

• از این رو، رهنمود محمود دولت آبادی بر تفکر دوئالیستی ایشان مبتنی است.

2
برای گفتن همیشه وقت هست، اما برای اندیشیدن، ممکن است، دیر بشود.

• در قاموس دوئالیسم، عکس این ادعا نیز می تواند درست باشد و چه بسا حتی درست تر باشد:
• برای تفکر همیشه وقت هست، اما برای روشنگری ممکن است که دیر بشود.

• اما در هر صورت ما را از تفکر دیالک تیکی گزیر و گریزی امکان پذیر نیست.

• میان مغز و زبان، میان مفهوم و واژه، میان حکم و جمله، میان تفکر و تکلم رابطه ای دیالک تیکی، تنگاتنگ و ناگسستنی بر قرار است.

پیوند دیالک تیکی آنها را حتی با بمب اتم نیز نمی توان از هم گسیخت، چه برسد با اندرز عالمانه.

پایان