تدارک تئوریک توضیح «تئوری شناخت» (53)

پیش بینی (5)
پروفسور دکتر گونتر کروبر
برگردان شین میم شین

1

• در کردوکارعملی و آماجگرای انسان ها و در روند شناخت مربوط بدان، تفسیر و توضیح طبیعت و جامعه و تغییرعملی آن بر بنیان پیش بینی های علمی وحدتی ناگسستنی با هم تشکیل می دهند.

2

• برای تغییر آماجگرایانه جهان باید اول قادر به توضیح آن بود.

3

• اما از سوی دیگر، توضیح روابط طبیعی و اجتماعی فقط برای شناخت خشک و خالی نیست، بلکه پیشمرحله ضرور کردوکار عملی و آماجگرایانه انسانی است و ماهیت واقعی انسان خود را در همین جا برملا می سازد.

4

• لنین این وحدت ناگسستنی میان تفسیر جهان و تغییر جهان، میان تئوری و پراتیک را در افوریسم معروف خود راجع به راه دیالک تیکی شناخت به شرح زیر توضیح می دهد:
• «از مشاهده ی زنده شروع کردن و به تفکر انتزاعی رسیدن و از تفکر انتزاعی شروع کردن و به پراتیک رسیدن!
• این است راه دیالک تیکی شناخت حقیقت.
• این است راه دیالک تیکی شناخت واقعیت عینی.»
• (کلیات لنین، جلد 38، ص 160)

• (افوریسم به فرمولبندی موجز منظوم و یا منثور اطلاق می شود که حاوی شناخت، تجربه و درس زندگی است. مترجم)

5

• هر تئوری علمی هم نقش توضیحگر به عهده دارد و هم نقش پیش بین.

6
تفاوت توضیح و پیش بینی

• توضیح و پیش بینی هر دو از احکام قانونی و فرضیه های عام نشأت می گیرند:

الف

• توضیح با حکمی سر و کار دارد که واقعیت امر شناخته شده ی واقعیت عینی را منعکس می کند و روشن می سازد.

ب

• برای توضیح باید احکام عام معینی را (که می توانند احکام قانونی و یا فرضیه باشند)، بخدمت گرفت و بکمک آنها با استفاده از احکام دیگر (که حاوی اظهارنظرهائی راجع به شرایط مشخص اند، که بوسیله واقعیت امر مورد بحث تحقق می یابند و یا واقعیت امر مورد بحث، تحت آن شرایط قرار دارد) به استخراج حکم سوم نایل آمد.
• احکام نوع اول و دوم را توضیحگر حکم سوم هم می نامند.

ت

• دستیابی به پیش بینی ـ در مغایرت با توضیح ـ چنین است که از فرضیات موجود (احکام عام، احکام قانونی و یا فرضیه ها) و احکام مربوط به شرایط اولیه و شرایط جانبی روند پیش بینی شونده، حکم جدیدی ـ بمثابه نتیجه ـ استخراج می شود.

پ

• به هنگام توضیح، نتیجه توضیح موجود است و احکام عام باید جستجو شوند که در رابطه با احکام مربوط به شرایط، امکان استخراج نتیجه توضیح را پدید می آورند.

ث

• اما به هنگام تشکیل پیش بینی، احکام عام و احکام مربوط به شرایط موجودند و حکم نهائی باید جستجو شود که با واقعیت امر واقعا امکان پذیر هنوز نامعلوم در پیوند قرار دارد.

ج

• از این رو ست که توضیح و پیش بینی همیشه روندهای منطقی همترازی را تشکیل می دهند.

ح

• تفاوت توضیح و پیش بینی نه بلحاظ سمانتیکی، بلکه بلحاظ پراگماتیکی است.

مراجعه کنید به سمانتیک و پراگماتیک در تارنمای دایرة المعارف روشنگری

پایان