توضیح مکاتب مهم مربوط به «تئوری شناخت» (46)

پروفسور دکتر مانفرد بور
پراگماتیسم
برگردان شین میم شین

ویلیام جیمز (1842 ـ 1910)
روانشناس، فیلسوف پراگماتیست آمریکائی
مؤسس روانشناسی آمریکائی
استاد دانشگاه هاروارد
آثار:
پراگماتیسم: نامی جدید برای طرز تفکر های قدیم
معنای حقیقت

• پراگماتیسم نامی است، برای جهان بینی ایدئالیستی ـ ذهنی و اگنوستیسیستی رایج در کشورهای انگلوساکسن که به پیروی از پیرس ـ قبل از همه ـ از سوی ویلیام جیمز توسعه داده شده و توسط شیلر و ده وی تدوین یافته است.
• فرمی که ده وی به پراگماتیسم داده، به اینسترومنتالیسم (ابزارگرائی) نیز معروف شده است.

1

• پراگماتیسم را می توان فرم نمودین انگلوساکسنی فلسفه حیات تلقی کرد.

2

فریدریش نیچه (1844 ـ 1900)
فیلسوف، شاعر و فیلولوگ کلاسیک آلمانی
از مؤسسین اگزیستانسیالیسم، ایراسیونالیسم (خردستیزی)

• پراگماتیسم در موارد بیشماری با جهان بینی نیچه انطباق دارد و در بسیاری از مسائل با پوزیتیویسم که شدیدا تحت تأثیرش قرار دارد، سازگار است.

3

• از دیدگاه پراگماتیسم، کلیه تصورات، مفاهیم، قضاوت ها و نظرات ما قواعدی اند، برای رفتار (پراگمای) ما و «حقیقت» آنها، تنها در سودمندی عملی آنها برای زندگی ما نهفته است.

4

• معیار حقیقت، از دیدگاه پراگماتیسم، عبارت است از سودمندی، فایده، نتیجه و نه انطباق با واقعیت عینی.

5

• به قول ویلیام جیمز، «حقیقت هر چیز بوسیله نتیجه نهائی آن اثبات می شود.»
• به عبارت دیگر «هرتصور تا زمانی که برای زندگی ما مفید باشد، حقیقی محسوب می شود.»

6

• مسئله حقیقت، از دیدگاه پراگماتیسم بطورکلی، عبارت است از مسئله ای که در «منطق»، «کلاس درس» و یا در «پای موعظه و منبر» معنی پیدا می کند.
• در زندگی عملی نه حقیقت تصورات ما، بلکه «ارزش نقد» آنها، فایده، منفعت و نتیجه آنها در رابطه با منافع متغیر و خاص ما مطرح است.

7

• پراگماتیسم این درک و برداشت خود از حقیقت را، نه تنها در عرصه تئوری شناخت، بلکه در مورد مسائل اخلاقی نیز معتبر می داند.

8

• اخلاق از دیدگاه پراگماتیسم، پیشداوری به میراث مانده است:
• در زندگی عملی هنجارهای اخلاقی معتبر برای همه، وجود ندارد.

9

• با درک پراگماتیستی حقیقت و اخلاق، دو شاخص دیگر پراگماتیسم، یعنی رلاتیویسم و پلورالیسم در پیوندتنگاتنگی قرار دارند.

الف
رلاتیویسم

• (رلاتیویسم (نسبیت گرائی) به موضع معرفتی ـ نظری ئی اطلاق می شود که بنا بر آن، تنها روابط و مناسباتی که اشیاء با هم دارند، قابل شناسائی است.
• موضوع واقعی شناخت (وجود در خود) اما غیرقابل شناسائی است.
• و لذا رلاتیویسم به این نتیجه می رسد که حقیقت عینی مستقل از سوبژکت شناسنده وجود ندارد.
• از دیدگاه رلاتیویسم هر شناختی نسبی است.
• هر شناختی در هرحال وابسته به سوبژکت شناسنده است:
• در تحلیل نهائی هرشناختی سوبژکتیف است.
• مترجم)

ب
پلورالیسم

• («پلورالیسم» نامی است برای طبقه ای نگرش های ایدئالیستی که منکر وحدت جهان اند و به جای آن کثرت را بمثابه تعین اساسی واقعیت مطرح می سازند.
• پلورالیسم این کثرت را به مثابه کثرت و تعدد ماهیت ها و یا لایه های وجودی مستقل فاقد پیوند درونی و فاقد قوانین و قانونمندی های فراگیر می داند.
• مرجم)

10

• تقلیل حقیقت و اخلاق به سودمندی و فایده رسانی برای افراد و یا گروه هائی از انسان ها، گشتاور تعیین کننده ای در جهان بینی پراگماتیسم است.

11

• دلیل آن ـ قبل از همه ـ این است، که پراگماتیسم به بخش لاینفک ایدئولوژی امپریالیسم آمریکا بدل شده است.
• بنام پراگماتیسم، هر عملی که برای امپریالیسم آمریکا مفید و موفقیت آمیز باشد، می تواند هم اخلاقی و هم حقیقی تلقی شود:

الف
در سیاست داخلی

• پایمال کردن حقوق و آزادی های بورژوائی ـ دمکراتیک و پیشبرد فرم های حاکمیت و سرکوب دیکتاتورمنشانه.

ب
در سیاست خارجی

• تجاوز به دولت های دیگر و اقدامات ستمگرانه در حق ملت های دیگر.

پایان
ادامه دارد