پانته ئیسم (همه خدائی)

ابن رشد (1126 ـ 1198)

فیلسوف، پزشک، عارف
پزشک دربار مراکش
مؤلف دایرة المعارف پزشکی
مفسر آثار ارسطو
تأثیر فوق العاده ای بر اسکولاستیک مسیحی در در قرون وسطی به جا گذاشت.
همانطور که به جای ادای نام ارسطو، واژه «فیلسوف» بکار برده می شد، به جای نام او نیز واژه «مفسر» بکار می رفت.
یعقوب آناتولی (1194 ـ 1256) آثار او را از عربی به حبری ترجمه کرد.
ابن رشد منطق را تنها امکان نیل به سعادت می دانست.
منطق (ارسطو) امکان گذر از محسوسات به شناخت حقیقت را فراهم می آورد.
منطق برای ابن رشد قانون تفکر و حقیقت بود.
اسلامیست های افراطی آثار او را کماکان مردود می دانند.

پروفسور مانفرد بور
برگردان شین میم شین

• پانته ئیسم در واقع به معنی آموزش همه خدائی است.
• پانته ئیسم نامی است برای جهان بینی ئی که منکر تفاوت ماهوی میان خدا و جهان است و مدعی انطباق به نحوی از انحای خدا و جهان است.

• چون هر پانته ئیسمی به نحوی از انحا وحدت جهان را بمثابه تعین اساسی واقعیت می داند و تنوع آن را ناشی از این وحدت قلمداد می کند، پس هر جهان بینی پانته ئیستی در عین حال فرمی از مونیسم است.
• ما باید میان پانته ئیسم ایدئالیستی و پانته ئیسم ماتریالیستی تفاوت بگذاریم:

الف
پانته ئیسم ایدئالیستی

1

• پانته ئیسم ایدئالیستی جهان را ناشی از خدا می داند و خدا را بمثابه وحدت کلی، کل، روح مطلق، اراده مطلق و غیره قلمداد می کند.
• آن سان که جهان در تنوعش، اگرهم خود خدا نباشد، ولی سرآغاز الهی کسب می کند.

2

• به عبارت روشنتر، پانته ئیسم ایدئالیستی خدا و جهان را نه بطور مطلق، بلکه بطور نسبی یکسان می داند:
• میان خدا و جهان رابطه ای را (در مقایسه با مسیحیت، رابطه محدودی را) حفظ می کند و برای خدا در این رابطه، نقش مقدم قائل می شود.

3

• و لذا پانته ئیسم ایدئالیستی فقط بلحاظ موضعگیری، با مذهب تفاوت پیدا می کند.

4

• پانته ئیسم ایدئالیستی فرمی از تفکر مذهبی است که به فلسفه مزین شده است.

5

• پانته ئیسم ایدئالیستی در تاریخ فلسفه اکثر اوقات همراه با عرفان وارد عرصه شده است.

ب
پانته ئیسم ماتریالیستی

• پانته ئیسم ماتریالیستی خدا و جهان را یکسان تلقی می کند.

1

• پانته ئیسم ماتریالیستی خدا را تنها بمثابه فرمول جمع برای جهان تلقی می کند و لذا ادعای مذهبی مبتنی بر خلق جهان توسط خدا را از ریشه رد می کند و موضع ضد مذهبی اتخاذ می کند.

2

• از این رو، پانته ئیسم ماتریالیستی پیگیر و قاطع به آته ئیسم می انجامد و به این دلیل است که شوپنهاور پانته ئیسم ماتریالیستی را «آته ئیسم مؤدب» می نامد.

• پانته ئیسم تا پایان فلسفه کلاسیک بورژوائی آلمان (هگل و فویرباخ) در این و یا آن فرم، بیانگر تفکر ضد دگماتیکی ـ مذهبی و اپوزیسیون ایدئولوژیکی ضد روحانیت بوده است.

1
پانته ئیسم در آثار اسپینوزا

بنه دیکتوس اسپینوزا (1632 ـ 1677)
فیلسوف هلندی، مؤسس راسیونالیسم و انتقاد مدرن از انجیل

• پانته ئیسم علاوه بر این، در آثار اسپینوزا پیشفرم انتقاد علمی از مذهب بوده و قاعدتا از سوی اقشار اجتماعی ترقی خواه حمل، توسعه و نمایندگی شده است.

2

سنوفانس (570 ـ 470 ق. م)
شاعر و از فلاسفه ماقبل سقراطی یونان باستان
در 25 سالگی از شهر خود تبعید شد
67 سال از عمرش را در دربدری در روستاها و حتی در مصر بسر برد

• اولین فرم پانته ئیسم را ـ بلحاظ تاریخی ـ می توان در آموزش سنوفانس دید:
• پانته ئیسم سنوفانس در مقابل پولی ته ئیسم (چند خدائی) مرسوم در آنتیک (یونان باستان کلاسیک) قرار می گیرد و از خدای واحد سخن می گوید که با کاینات یکسان است.

3

• پانته ئیسم توسعه یافته برای اولین بار در قرون وسطی پا به عرصه می نهد.

4

• فرم های نمودین مختلف پانته ئیسم در قرون وسطی خود را در قالب آموزش های منحرف از تعالیم کلیسا نمودار می سازند که از سوی کلیسای کاتولیکی و ایدئولوگ های ان بمثابه جریانات انحرافی مورد لعن و نفرین قرار می گیرند.

5

• پانته ئیسم همیشه بخشی از ایدئولوژی های فرقه های مذهبی گوناگون بوده است.

6

• پانته ئیسم بویژه در عرفان قرون وسطی و در تفکری که تحت تأثیر ابن رشدیسم بوده، توسعه و پرورش می یابد.

7

• قلل تفکر پانته ئیستی در قرون وسطی به شرح زیر بوده اند:

الف

• تعالیم آمالریچ فون بنا

ب

• تعالیم داوید فون دینانت (در نقطه عطف قرن 12 ـ 13 میلادی)

8

• پانته ئیسم در آلمان از پایان قرن سیزدهم تا آغاز قرن هفدهم در عرصه های زیر، رواج نیرومند و گونه گون کسب می کند:

الف

• در عرفان آلمانی (اکهارت، سویزه، تاولر)

ب

نیکولاس کوزانوس (1401 ـ 1464)
فیلسوف، تئولوگ، ریاضی دان، کاردینال
از نخستین هومانیست های آلمانی در دوره گذار از قرون وسطای واپسین به عصر جدید آغازین

• در فلسفه کوزانوس

ت

فیلیپوس تئوفراستوس بمبست فون هوهین هایم معروف به پاراسلسوس (1493 ـ 1541)
دانشمند سوئیسی همه جانبه با آثار همه جانبه
مداوای موفقیت آمیز او افسانه وار بود
مؤلف آثار بیشمار که عمدتا پس از مرگ او منتشر می شوند.

• در تعالیم پاراسلسوس، فرانک، وایگل

پ

یاکوب بومه (1575 ـ 1624)
عارف، فیلسوف و تئوسوف آلمانی
هگل او را «اولین فیلسوف آلمانی» می نامد.
در کانون تفکر او نکات زیر قرار داشنه اند:
یکسان انگاشتن طبیعت و خدا
تضاد بمثابه گشتاور ضرور در همه پدیده های واقعیت عینی
اهمیت قوه معرفتی قلب و جسم و روح (اصل زنانه)
لیاقت انسان به ازادی

• در جهان بینی بومه

9

• پانته ئیسم سراسر قرون وسطی و پانته ئیسم آلمانی از قرن 13 ـ 17 کلا پانته ئیسم ایدئالیستی بوده اند.

10

• در فلسفه های جوردانو برونو و اسپینوزا می توان با پانته ئیسم کلاسیک در بالغ ترین و کاملترین فرم آن مواجه شد، که ضمنا پیگیرترین پانته ئیسم ماتریالیستی محسوب می شود

11

• پانته ئیسم اسپینوزا تأثیرات متنوعی بر روشنگری فرانسه و آلمان و فلسفه کلاسیک بورژوائی آلمان، بویژه بر لسینگ، هردر، گوته، شلینگ، هگل گذاشته است.

• مراجعه کنید به اسپینوزیسم

12

• توسعه کلاسیک پانته ئیسم با اسپینوزیسم به پایان می رسد.

13

• عناصر پانته ئیستی مختلف موجود در فلسفه های بورژوائی واپسین زیر از جنبه های انتقادی ـ ضد مذهبی پانته ئیسم کلاسیک تهی گشته اند و بطور عینی نه به معنی روی بر تافتن از مذهب، بلکه به معنی روی آوردن مذهب عمل می کنند:

الف

• مثلا در آثار فون هارتمن، اویکن، پاولسن

ب

• در آثار شلر، اشترن و غیره

ت

• در فلسفه حیات

پایان