سیر و سرگذشت روشنگری (7)

پروفسور دکتر وینفرید شرودر
پروفسور کارل هاینتس بارک
برگردان شین میم شین

3
روشنگری اسپانیا

• در اوایل قرن هجدهم میلادی وضع اقتصادی آشفته ای در اسپانیا بر قرار بود.
• این باصطلاح «فساد اسپانیائی» با ایدئولوژی یزوئیتیسم مبتنی بر ضدیت با رفرماسیون انطباق کامل داشت.
• این بیماری سیاسی و اقتصادی رژیم ارتجاعی اسپانیا در قرن شانزدهم و بویژه هفدهم به سبب تضادهای قدرت های فئودالی رقیب حفظ شده بود.

• در اسپانیا «اشرافیت به نازلترین درجه خفت خود سقوط کرده بود، بی آنکه امتیازات خود را از دست بدهد و شهرها قدرت قرون وسطائی خود را از دست داده بودند، بی آنکه اهمیت مدرنی کسب کنند.»
• (کلیات مارکس و انگلس، جلد 10، ص 440)

• از این رو توسعه روشنگری اسپانیا و خودویژگی آن با ضعف های اقتصادی و سیاسی بزرگ طبقه متوسط تعیین می شود که نتیجه احتضار کلی صد ساله فئودالیسم بوده است.
• استبداد اسپانیا در مغایرت با فرانسه و انگلستان با نیروهای فئودالی اتحاد تنگاتنگی داشته، آنسان که اسپانیا در آستانه عصر جدید می بایستی امکان ورود به جهان جدید را به بهای «مستعمره» قدرت های پیشرفته شدن بدست آورد.
• اسپانیا همراه با پرتقال «پیشاهنگ انباشت اولیه سرمایه» (مارکس) شد و دورنمای تاریخی یک توسعه بورژوائی ـ کاپیتالیستی را از دست داد.
• بعد از جنگ بر سر شاهزادگی در اسپانیا، یک بوربون فرانسوی بنام فیلیپ پنجم در سال 1712 تاج شاهی برسر می نهد.

• اسپانیا بمثابه شمشیر سلطنت هابسبرگ می میرد و در کلیه عرصه ها تحت نفوذ فرانسه قرار می گیرد و در طول قرن هجدهم به میدان آزمایش استبداد روشنگری گرا بدل می شود و روشنگری اسپانیا تجسم آن است.

• روشنگری اسپانیا بمثابه یک جنبش معنوی تحت این شرایط تاریخی رونق می گیرد و وظیفه تاریخی خود را در ایجاد پیش شرط های لازم برای آزادی اقتصادی و اجتماعی طبقه متوسط تحت حمایت استبداد روشنگری گرا می داند.
• روشنگری اسپانیا ـ بر خلاف روشنگری فرانسه و آلمان ـ نه امر خود طبقه متوسط، بلکه ثمره کار احزاب مختلف اشرافی و فرقه های مذهبی (بنه دیکتین ها) بوده است که طالب اصلاحات بوده اند.
• آماجگذاری های فلسفی، اقتصادی و سیاسی روشنگری اسپانیا ـ در مغایرت با روشنگری فرانسه ـ بطرز رادیکالی به پایان رسانده نمی شوند، بلکه به لیبرالیسم قانونگزار مجلس ملی (1812) منتهی می شوند، آنجا که روشنگری اسپانیا با اصل سیاسی ـ ملی جنگ استقلال ضد ناپلئونی پیوند می خورد .
• بورژوازی اسپانیا در لیبرالیسم برای اولین بار بمثابه نماینده مجموعه منافع ملی وارد عرصه می شود.
• قانون اساسی لیبرالی سال 1812 خصلت «مصالحه و سازش میان ایده های لیبرالی قرن هجدهم و تیره ترین سنن حاکمیت کشیشی را دارد.»
• (کلیات مارکس و انگلس، جلد 10، ص 472)

• وارثان لیبرال روشنگری اسپانیا تنها بشرطی می توانند دعوی حاکمیت سیاسی خود را بکرسی بنشانند که آن را در سنت ملی اسپانیا عرصه کنند.

• از این رو ست که لیبرالیسم آغازین اسپانیا اساسا بطور تاریخی ـ ملی در راستای سنت های دموکراسی قرون وسطائی (آزادی شهرها و سلطنت مطلقه) سیر می کند:

I
روشنگران اسپانیا و آثارشان

1

• مارتینس مارینا:
• «تئوری مجلس ملی اسپانیا» (1813)

2

• خوان سمیرئی گوارینو:
• «تاریخ حقوق اسپانیا» (1823)

• روشنگری اسپانیا بلحاظ تاریخی ـ ایده ای (از نقطه نظر تاریخ ایده ها) در پی نقد راسیونالیستی اسکولاستیک ارسطوئی روان است، که از سوی نمایندگان اشرافیت خرده پا، پزشکان و وکلا تدوین یافته است.
• نمایندگان این فلسفه باصطلاح مدرن، زیر نام تجربه مبتنی بر علوم طبیعی، بر ضد اسکولاستیک ارسطوئی مبارزه می کنند و نام گالیله، نیوتون، دکارت و گاسندی را در اسپانیا شهرت می بخشند.
• تئوری شناخت راسیونالیستی به میراث مانده از دکارت آنها، قبل از همه، در عرصه علم طب تدوین و عرضه می شود.
• این پیشاهنگان روشنگری اسپانیا، علاوه براین، به تبلیغ سنت هومانیستی واپسین (اراسمیستی) قرن شانزدهم و هفدهم می پردازند.

II
روشنگران اسپانیا و آثارشان

• انتقاد از «فساد اسپانیا» در آثار علمای زیرین راه را برای «انتقاد از خود» روشنگرانه ملی اسپانیا هموار می سازد:

1

• گراسیان (1584 ـ 1658):
• «عصر طلائی»

2

• ماریانا (1537 ـ 1624)، مورخ و نظریه پرداز حقوقی یزوئیتی:
• «اعدام مستبد»

3

• خوان لوئیس ویوس (492 ـ 1540) فیلسوف اراسمیستی

4

• خوارته سن خوان (وفات در سال 1591)، پزشک که اثرش تحت عنوان «امتحان کله ها» (1566) ، از سوی لسینگ در سال 1752 به آلمانی ترجمه می شود، کاراکترشناسی آنتروپولوژیکی بمثابه انتقاد از مبالغه در فیلولوژی

5

• نیکولاس آنتونیو(1617 ـ 1683)، کتاب شناس، اولین کسی که به نقد تاریخ اسپانیا همت می گمارد.

6

• اسحاق کاردوزو:
• «فلسفه آزادی» (سال انتشار 1613) که بررسی ئی مبتنی بر علوم طبیعی است.

• او را می توان جزو پیشاهنگان روشنگری اسپانیا محسوب داشت.

7

• الکساندرو د اوندانو:
• «گفتگوی فلسفی در دفاع از اتمیسم» (1716)

• اولین کتاب به زبان اسپانیائی
• (تا آن زمان کلیه ادبیات فلسفی به زبان لاتین انتشار می یافتند).
• او در این اثر خود به مبارزه بر ضد ارسطوئیسم بر می خیزد و علوم فیزیکی را از موضع ماتریالیستی ـ مکانیکی مطرح می سازد.

8

• زاپاتا :
• «تلاشی فرم های ارسطوئی»

• این کتاب پس از رحلتش در 1745 منتشر می شود، که شکست و بی اعتباری آموزش فرم ارسطوئی را اعلام می کند.

ادامه دارد