دیالک تیک علت و معلول (5)

علت
پروفسور دکتر گونتر کروبر
برگردان شین میم شین

• علت به واقعیت امر واقعیت عینی اطلاق می شود که در چارچوب پیوند علی ئی، واقعیت امر دیگری را بنام معلول ضرورتا پدید می آورد.

• تلاش انسان برای کشف منشاء و یا علت (شیئ آغازین) پدیده های طبیعی پیرامون خویش از همان آغاز تاریخ همراه او بوده است.
• انسان جامعه اولیه علت پدیده ها را در قوای ماورای طبیعی می جست.
• مفهوم علت برای اولین بار در فلسفه یونان باستان موضوع مطالعات فلسفی وسیع قرار گرفت.

1
علت در فلسفه ارسطو

• نظریه ارسطو در باره علت بلحاظ تاریخی ـ فلسفی از اهمیت زیادی برخوردار است.

• ارسطو علت ها را به چهار دسته تقسم می کند:

1

• علت مادی

2

• علت صوری (علت فرمال)

3

• علت مؤثر (علت معلولی)

4

• علت غائی (علت هدفین)

• بنظر ارسطو، علت مادی و علت صوری تعیین کننده وجود اشیاء هستند:
• فرم در مواد فرم نیافته، بی حرکت و بی جنبش و بی کیفیت (یعنی ماده از نظر ارسطو) نفوذ می کند و آن را به چیزی مشخص و واقعی مبدل می سازد.
• به نظر ارسطو علت مادی به سنگ معدن می ماند، به ماده ای می ماند که مجسمه ساز روی آن کار می کند.
• علت صوری اما به هنر مجسمه ساز می ماند، هنری که در ماده فاقد کیفیت نفوذ می کند و آن را به مجسمه ای مبدل می سازد.

• علت مؤثر و علت غائی برعکس، به «شدن» اشیاء مربوط می شوند.
• علت مؤثر به تلنگر خارجی می ماند که موجب حرکت اجسام می شود و علت غائی قصد و نیتی است که با آن چیزی بوجود آورده می شود و کردوکار معینی جامه عمل می پوشد و ....

• برای مثال:
• پدر علت مؤثر کودک است و تندرستی علت غائی ورزش.
• (ارسطو : متافیزیک الف 1013 ، 24 تا الف 1014 ، 25 )

2
علت در تومیسم

توماس فون اکوین (1225 ـ 1274)
ایتالیائی الاصل و یکی از پرنفوذترین فلاسفه و تئولوگ های تاریخ بوده است.
او از مهمترین فقهای کلیسای کاتولیک و از نمایندگان اصلی فلسفه در قرون وسطی متعالی (اسکولاستیک) محسوب می شود.
میراث معنوی خارق العاده او هنوز هم در نئوتومیسم و نئواسکولاستیک مؤثر است.
کلیسای کاتولیک روم او را جزو قدیسان تلقی می کند.

• هسته این نظریه ارسطو را تومیسم قرون وسطی از آن خود می کند و نئوتومیسم در حال حاضر آنرا نمایندگی می کند.
• البته فلسفه تومیستی متناسب با محتوای ایدئالیستی خود علت مادی و علت مؤثر را تابع علت صوری و علت غائی قلمداد می کند و علت غائی را علت ازلی (علت اولیه یا علت العلل) می داند.
• مراجعه کنید به تومیسم، نئوتومیسم، تئولوژی
• از دیدگاه تومیسم خدا علت اولیه است، خالق جهان و محرک ازلی آن است.

3
علت در اوکی ژنالیسم (ایدئالیستی ـ عینی)

نیکولاس مالبرانش (1638 ـ 1715)
فیلسوف و کشیش فرانسوی
منکر تأثیر متقابل کارتزیانی جسم و روح و نماینده دوئالیسم جسم و روح (اوکی ژنالیسم)
او برای تأثیر متقابل جسم و روح منشائ الهی می تراشید
به پیروی از افلاطون و آگوستین شناخت حقیقت، ادراک و تصور را ناشی از سهیم بودن روح انسانی در ایده های الهی می دانست.
اثر اصلی اش «تحقیق حقیقت» (1674 ـ 1675) نام دارد.

• نظریه ایدئالیستی ـ عینی خاصی را اوکی ژنالیسم (مالبرانش و گولینچ) عرضه می کند.
• اوکی ژنالیسم خدا را علت حقیقی واحد همه حوادث می داند و علل مادی (چیزهای محدود و ملموس که به عنوان علت عمل می کنند) را علل تصادفی و هرازگاهی (اوکی ژنالیستی) تلقی می کند که در آنها اراده الهی خود را نمایان می سازد.

4
علت در ایدئالیسم ذهنی

دیوید هیوم (1711 ـ 1776)

فیلسوف، اقتصاددان و تاریخدان
از نمایندگان برجسته روشنگری انگلستان
از اقتصاددان ما قبل اقتصاد کلاسیک
معلم کانت و از دوستان و همفکران آدام اسمیث

• درک ایدئالیستی ـ ذهنی ماهیت علت و علیت در خطوط کلی اش توسط هیوم بنیانگذاری می شود.
• به نظر هیوم علت عبارت است از شیئی که قبل از شیئ دیگر وجود دارد، همسایه دیوار بدیوار شیئ دیگر است و در عین حال با شیئ دیگر چنان پیوند خورده که تصور یکی تصور دیگری را در خاطر زنده می کند.

• در این نظر هیوم علت بمثابه ابژکت واقعی دانسته می شود و فقط پیوند میان علت و معلول، یعنی رابطه علی، بطور سوبژکتیویستی بمثابه پیوند تصورات سوبژکتیف قلمداد می شود.

5
علت در امپیریوکریتیسیسم

ارنست ماخ (1838 ـ 1916)
فیزیکدان، فیلسوف و تئوریسین علمی اطریشی
از مؤسسین امپیریوکریتیسیسم
از راهگشایان تئوری هیئت و روانشناسی هیئت

• پیروان بعدی هیوم ـ بویژه امپیریوکریتیسیسم ـ وجود عینی علل را نیز منکر می شوند.
• به نظر ماخ در طبیعت نه علل واقعی و نه روابط علی، بلکه فقط روابط فونکسیونی وجود دارند.

6
علت در کندنسیونالیسم (شرطیتگرائی)

جان استوارت میل (1806 ـ 1873)
فیلسوف و اقتصاد دان و از متفکران قرن نوزدهم
از نمایندگان کندنسیونالیسم

• کندنسیونالیسم (شرطیتگرائی) شرط ها را جایگزین علل می سازد.
• جان استوارت میل علت هر چیز را مجموعه کاملی از شروط مربوطه می داند.
• فرورن این نظریه او را بدرجه مطلق ارتقا می دهد و ادعا می کند که مفهوم علت از بقایای تصورات ما قبل علمی است.
• بنظر او حوادث علت ندارند، بلکه صرفا بوسیله مجموعه ای از شروط همتراز بی نهایت زیاد مشروط می شوند.

ادامه دارد